સુપ્રીમ કોર્ટે તાજેતરમાં ઇલેક્ટ્રિક વાહનો (EVs) ને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેમના ઉપયોગ માટે જરૂરી ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઊભું કરવા અંગે કેન્દ્ર સરકારને એક સ્ટેટસ રિપોર્ટ ફાઇલ કરવા જણાવ્યું છે. આ આદેશ ઇલેક્ટ્રિક વાહન નીતિઓના અસરકારક અમલીકરણ અને પ્રોત્સાહન માટે દાખલ કરવામાં આવેલી જાહેર હિતની અરજી (PIL) ની સુનાવણી દરમિયાન આપવામાં આવ્યો હતો. જસ્ટિસ સૂર્ય કાંત અને જસ્ટિસ એન કોટિશ્વર સિંહની બેંચે આ આદેશ પસાર કર્યો હતો. અરજદારોના વકીલ પ્રશાંત ભૂષણે કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે કેન્દ્ર સરકારે 2012માં 2020 સુધીમાં લગભગ 70 લાખ ઇલેક્ટ્રિક વાહનો રસ્તા પર લાવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું હતું. પરંતુ 2025 સુધીમાં આ સંખ્યા માત્ર 35 લાખ સુધી જ પહોંચી શકી છે.
વધુમાં, ભૂષણે દલીલ કરી હતી કે રસ્તા પર 26 કરોડથી વધુ ફોસિલ ફ્યુઅલથી ચાલતા વાહનો છે, જે પ્રદૂષણમાં ફાળો આપે છે અને પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડે છે. તેમણે એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે EV ખરીદી પર થોડી સબસિડી સિવાય, સરકારે EV ચાર્જિંગ માટે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવા માટે કંઈ કર્યું નથી. ભૂષણે પ્રશ્ન કર્યો હતો કે, “2012માં EV માટે 2.27 લાખ ચાર્જિંગ સેન્ટર પ્રદાન કરવાનું લક્ષ્ય ખૂબ જ પાછળ રહી ગયું છે, કારણ કે માત્ર 27,000 ચાર્જિંગ સ્ટેશન જ સ્થાપિત થયા છે. દરેક પાર્કિંગ લોટમાં EV માટે બહુવિધ ચાર્જિંગ સ્ટેશન કેમ ન હોઈ શકે?”
જવાબમાં બેંચે અવલોકન કર્યું હતું કે સરકારી નીતિઓ ઉપરાંત, ઇલેક્ટ્રિક વાહનોનો ઉપયોગ બજાર દળો, જાહેર વિશ્વાસ અને ખરીદવાની ક્ષમતા પર પણ આધાર રાખે છે. જસ્ટિસ કાંતે એવું પણ નોંધ્યું હતું કે કાર ઉત્પાદન ઉદ્યોગ ભારતના સૌથી મોટા ઉદ્યોગોમાંનો એક છે અને તે માત્ર સારી આવક જ પેદા કરતો નથી, પરંતુ મોટી સંખ્યામાં લોકોને રોજગારી પણ પૂરી પાડે છે. આખરે, એટર્ની જનરલ આર વેંકટરામાણી દ્વારા રજૂ થયેલા કેન્દ્રને EVને પ્રોત્સાહન આપવા અને EVના ગ્રાહકોને સુવિધા આપવા માટે જરૂરી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સ્થાપિત કરવા માટે લાગુ કરવામાં આવેલી નીતિઓ પર એક રિપોર્ટ સબમિટ કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. આ મામલે હવે 14 મેના રોજ વધુ સુનાવણી હાથ ધરાશે.
અગાઉ, 2020 માં, કોર્ટે નોંધ્યું હતું કે ઉઠાવવામાં આવેલા મુદ્દાઓની અસર માત્ર NCR માં જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર દેશના પર્યાવરણ પર પડે છે. તેથી, તેણે નીચેના મુદ્દાઓ પર પક્ષકારો પાસેથી સહાય માંગી હતી: (1) ઇલેક્ટ્રિક વાહનોની ખરીદી; (ii) ચાર્જિંગ પોર્ટ પ્રદાન કરવા; iii) ફીબેટ સિસ્ટમ, એટલે કે, વધુ ઉત્સર્જનવાળા વાહનો પર ફી લાદવી અને ઇલેક્ટ્રિક વાહનો પર સબસિડી આપવી (iv) હાઇડ્રોજન વાહનોનો ઉપયોગ; (v) વાહનો માટે પાવરના કોઈપણ અન્ય વૈકલ્પિક માધ્યમો: અને (vi) આયાત અને પર્યાવરણ પર એકંદર અસર.
આ PIL 2019 માં સેન્ટર ફોર પબ્લિક ઇન્ટરેસ્ટ લિટિગેશન, કોમન કોઝ અને સીતારામ જિંદાલ ફાઉન્ડેશન દ્વારા દાખલ કરવામાં આવી હતી. અરજદારોનું કહેવું છે કે આર્ટિકલ 14 અને 21 હેઠળ નાગરિકોના સ્વાસ્થ્ય અને સ્વચ્છ પર્યાવરણના મૂળભૂત અધિકારોનું ઉલ્લંઘન થઈ રહ્યું છે, જેનું કારણ આબોહવા પરિવર્તન અને વાયુ પ્રદૂષણની અસરને ઘટાડવામાં સરકારની નિષ્ક્રિયતા છે, જે અંશતઃ ફોસિલ ફ્યુઅલથી ચાલતા વાહનોના ઉત્સર્જનને કારણે છે.
અરજદારોએ એવી માગણી કરી છે કે કેન્દ્ર સરકારને નેશનલ ઇલેક્ટ્રિક મોબિલિટી મિશન પ્લાન (NEMMP) 2020, જે ભારે ઉદ્યોગ મંત્રાલય દ્વારા 2012 માં બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. અને નીતિ આયોગ દ્વારા સપ્ટેમ્બર 2018 માં બહાર પાડવામાં આવેલ ઝીરો એમિશન વ્હીકલ્સ: ટુવર્ડ્સ અ પોલિસી ફ્રેમવર્કની ભલામણોનો અમલ કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવે.
તેઓએ પ્રતિવાદીઓને આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયની શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ અપનાવવા માટે પણ નિર્દેશો માંગ્યા છે, જેમ કે માંગ સર્જન અને ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને પ્રોત્સાહન આપવું, જેમાં પસંદગીના પાર્કિંગ, ટોલ ચૂકવવામાંથી મુક્તિ, ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની ખાનગી માલિકીને સબસિડી આપવી, પાર્કિંગ સ્થળો પર ફ્રાસ્ટ તેમજ સામાન્ય ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની વ્યવસ્થા કરવી, ખાનગી એપાર્ટમેન્ટમાં ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફરજિયાત બનાવવું વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
તેમનું કહેવું છે કે સરકારની આ ભલામણોનો યોગ્ય રીતે અમલ કરવામાં નિષ્ફળતા ભારતીય શહેરોમાં ઉચ્ચ હવા પ્રદૂષણ સ્તરનું સીધું કારણ છે, જે નાગરિકો, ખાસ કરીને બાળકોના સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર નકારાત્મક અસર કરે છે. અરજીમાં પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે કે અશ્મિભૂત ઇંધણનું દહન ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના નિર્માણમાં નોંધપાત્ર ફાળો આપે છે. જેનાથી ગ્લોબલ વોર્મિંગ, આબોહવા પરિવર્તન અને વાયુ પ્રદૂષણ થાય છે.
અરજદારોએ ખાસ કરીને સરકારી કાફલાઓ અને જાહેર પરિવહન દ્વારા ઇલેક્ટ્રિક વાહનોની ખાતરીપૂર્વક માંગ ઊભી કરવા, ઇલેક્ટ્રિક વાહનો ખરીદવા માટેના પ્રારંભિક ખર્ચના તફાવતને દૂર કરવા ગ્રાહકોને માંગ-બાજુ પ્રોત્સાહનો આપવા, ડેપો પર બસો માટે જરૂરી ચાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને શહેરોમાં પર્યાપ્ત ચાર્જિંગ સુવિધાઓ વિકસાવવા, યાર્જિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં ખાનગી રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા, જાહેર ઇમારતોમાં ચાર્જિંગ સુવિધાઓ ફરજિયાત બનાવવા અને પ્રદૂષિત વાહનો પર ફી લાદીને ઇલેક્ટ્રિક વાહનોને અપનાવવા માટે છૂટછાટ આપીને ઇ-મોબિલિટી તરફના સંક્રમણને ભંડોળ પૂરું પાડવા માટે ફીબેટ સિસ્ટમ લાગુ કરવાની માંગ કરી છે.