ભારત રશિયા પાસેથી વધારાની S-400 મિસાઇલ ડિફેન્સ સિસ્ટમ ખરીદી શકે છે. આવી પાંચ સિસ્ટમ માટેના સોદા પહેલાથી જ થઈ ગયા છે, અને ભારતને ત્રણ મળી ચૂકી છે. સૂત્રો સૂચવે છે કે ડિસેમ્બરમાં રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિનની ભારત મુલાકાત દરમિયાન આ સોદા પર વાટાઘાટો થઈ શકે છે. આ એ જ ડિફેન્સ સિસ્ટમ છે જેણે ઓપરેશન સિંદૂર પછી પાકિસ્તાન દ્વારા કરવામાં આવેલા ડ્રોન અને મિસાઇલ હુમલાઓને હવામાં ગોળી મારીને નિષ્ફળ બનાવ્યા હતા. ભારતે ઓક્ટોબર 2018માં રશિયા સાથે S-400 એર ડિફેન્સ મિસાઇલ સિસ્ટમના પાંચ યુનિટ ખરીદવા માટે $5 બિલિયનનો સોદો કર્યો હતો. તે સમયે, અમેરિકાએ ચેતવણી આપી હતી કે આ સોદા સાથે આગળ વધવાથી CAATSA કાયદા હેઠળ ભારત સામે પ્રતિબંધો લાગી શકે છે. અત્યાર સુધીમાં ત્રણ સ્ક્વોડ્રન પહોંચાડવામાં આવ્યા છે. ભારત S-500 મિસાઇલ સિસ્ટમ ખરીદવાનું પણ વિચારી રહ્યું છે. S-400 અને S-500 બંને આધુનિક મિસાઇલ સિસ્ટમ છે જેનો ઉપયોગ હવાઈ સંરક્ષણ અને દુશ્મનના હવાઈ હુમલાઓનો સામનો કરવા માટે થાય છે. તાજેતરમાં, એક પ્રશ્નનો જવાબ આપતા, એર ચીફ માર્શલ એપી સિંહે કહ્યું, “S-400 એક સારી શસ્ત્ર પ્રણાલી છે. ભારત તેની જરૂરિયાતોને આધારે વધુ સિસ્ટમો ખરીદવાનું વિચારી શકે છે. ભારત પોતાની ડિફેન્સ સિસ્ટમઓ પણ વિકસાવી રહ્યું છે.”
S-400 ડિફેન્સ સિસ્ટમ શું છે?ઃ S-400 ટ્રાયમ્ફ એ રશિયાની સૌથી અદ્યતન મિસાઇલ સિસ્ટમ છે, જે 2007 માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. આ સિસ્ટમ ફાઇટર જેટ, બેલિસ્ટિક અને ક્રુઝ મિસાઇલ, ડ્રોન અને સ્ટીલ્થ એરક્રાફ્ટને પણ તોડી પાડી શકે છે. તે વિવિધ પ્રકારના હવાઈ ખતરા સામે શક્તિશાળી ઢાલ તરીકે કાર્ય કરે છે. તેને વિશ્વની સૌથી અદ્યતન હવાઈ ડિફેન્સ સિસ્ટમઓમાંની એક માનવામાં આવે છે.
આ સિસ્ટમની વિશેષતા શું છે?ઃ S-400 નો સૌથી મોટો ફાયદો તેની મોબાઇલ ક્ષમતા છે, જેનો અર્થ એ છે કે તેને રોડ દ્વારા ગમે ત્યાં લઈ જઈ શકાય છે. તે 92N6E ઇલેક્ટ્રોનિકલી સ્ટીઅર્ડ ફેઝ્ડ એરો રડારથી સજ્જ છે જે લગભગ 600 કિલોમીટરના અંતરેથી અનેક લક્ષ્યોને શોધી શકે છે. ઓર્ડર મળ્યાના 5 થી 10 મિનિટમાં તે કામગીરી માટે તૈયાર થઈ જાય છે. એક S-400 યુનિટ એકસાથે 160 વસ્તુઓને ટ્રેક કરી શકે છે, અને એક જ લક્ષ્ય સામે બે મિસાઇલો છોડી શકાય છે. S-400 માં “400” એ સિસ્ટમની રેન્જનો ઉલ્લેખ કરે છે. ભારતને મળી રહેલી સિસ્ટમની રેન્જ 400 કિલોમીટર છે. આનો અર્થ એ છે કે તે 400 કિલોમીટર દૂરથી લક્ષ્યોને શોધી શકે છે અને વળતો હુમલો કરી શકે છે. વધુમાં, તે 30 કિલોમીટર સુધીની ઊંચાઈએ લક્ષ્યો પર પણ હુમલો કરી શકે છે.
S-400 ક્યાં તૈનાત છે?
એક S-400 સ્ક્વોડ્રનમાં 256 મિસાઇલો હોય છે. ભારત પાસે હાલમાં ત્રણ સ્ક્વોડ્રન છે, જે સરહદની વિવિધ બાજુઓ પર તૈનાત છે. પહેલું સ્ક્વોડ્રન પંજાબમાં તૈનાત છે. રશિયાએ 2021 માં ભારતને પહેલું સ્ક્વોડ્રન પહોંચાડ્યું હતું. તે પાકિસ્તાન અને ચીન બંને તરફથી આવતા ખતરાઓનો સામનો કરવા માટે રચાયેલ છે. બીજી સ્ક્વોડ્રન સિક્કિમ (ચીન સરહદ) માં તૈનાત છે. ભારતને આ કન્સાઇન્મેન્ટ જુલાઈ 2022 માં મળ્યું હતું. તે ચિકન નેક વિસ્તાર પર પણ નજર રાખે છે. ત્રીજું સ્ક્વોડ્રન રાજસ્થાન-ગુજરાત અથવા પંજાબ/રાજસ્થાન સરહદ પર તૈનાત છે. ભારતને આ બેચ ફેબ્રુઆરી 2023 માં પ્રાપ્ત થયું હતું. આ સ્ક્વોડ્રન પશ્ચિમ સરહદ પર સુરક્ષાને મજબૂત બનાવે છે.