અફઘાનિસ્તાનના કાર્યકારી વિદેશ પ્રધાન અમીર ખાન મુત્તાકી ગુરુવારે એક અઠવાડિયાની મુલાકાત માટે નવી દિલ્હી પહોંચ્યા. ઓગસ્ટ 2021માં અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સત્તા પર આવ્યા પછી કાબુલથી નવી દિલ્હીની આ પહેલી મંત્રી સ્તરની મુલાકાત છે. વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા રણધીર જયસ્વાલે X પર પોસ્ટ કર્યું- અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ મંત્રી મૌલવી અમીર ખાન મુત્તાકીનું નવી દિલ્હી આગમન પર ઉષ્માભર્યું સ્વાગત છે. અમે તેમની સાથે દ્વિપક્ષીય સંબંધો અને પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવા આતુર છીએ. ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસના એક અહેવાલ મુજબ, મુત્તાકીની મુલાકાતે ભારતીય વિદેશ મંત્રાલય માટે રાજદ્વારી સમસ્યા ઊભી કરી છે. મુત્તાકી શુક્રવારે વિદેશ મંત્રી જયશંકર સાથે મુલાકાત કરે તેવી શક્યતા છે. હવે સવાલ એ છે કે, જયશંકરને મળશે ત્યારે મુત્તાકી કયો ધ્વજ લઈ જશે?
ભારતે હજુ સુધી તાલિબાન શાસિત અફઘાનિસ્તાનને સત્તાવાર રીતે માન્યતા આપી નથી. આ કારણોસર, ભારતે તાલિબાનને અફઘાન દૂતાવાસમાં તેમનો ધ્વજ લહેરાવવાની મંજૂરી આપી નથી. દૂતાવાસ હજુ પણ ઇસ્લામિક રિપબ્લિક ઓફ અફઘાનિસ્તાન (હકાલપટ્ટી કરાયેલા રાષ્ટ્રપતિ અશરફ ગનીના નેતૃત્વ હેઠળના શાસન)નો ધ્વજ લહેરાવે છે. આ નિયમ અત્યાર સુધી અમલમાં છે. જોકે, જ્યારે તાલિબાન શાસિત અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ મંત્રી મુત્તાકી જયશંકરને મળે છે, ત્યારે રાજદ્વારી પ્રોટોકોલ મુજબ યજમાન દેશ (ભારત)નો ધ્વજ અને મુલાકાતી મંત્રીના દેશનો ધ્વજ બંને તેમની પાછળ અથવા ટેબલ પર રાખવા જરૂરી છે. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, ભારત તાલિબાનને માન્યતા આપતું નથી, તેથી અધિકારીઓ આ મુદ્દાને ઉકેલવાના રસ્તાઓ પર વિચાર કરી રહ્યા છે. કાબુલમાં ભારતીય અધિકારીઓ અને મુત્તાકી વચ્ચેની અગાઉની બેઠકોમાં તાલિબાન ધ્વજ ચર્ચાનો વિષય રહ્યો છે. જાન્યુઆરીમાં દુબઈમાં વિદેશ સચિવ વિક્રમ મિસ્ત્રીની મુત્તાકી સાથેની મુલાકાત દરમિયાન ભારતીય અધિકારીઓએ આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. તે સમયે, તેઓએ કોઈ ધ્વજ ફરકાવ્યો ન હતો, ન તો ભારતીય તિરંગો કે ન તો તાલિબાન ધ્વજ. જો કે, દિલ્હીમાં આ બેઠક હોવાથી, તે એક મોટો રાજદ્વારી પડકાર ઉભો કરે છે.
2021માં અમેરિકા અફઘાનિસ્તાન છોડીને ગયા પછી અને તાલિબાન સરકારે સત્તા સંભાળી લીધા પછી, ભારતે કાબુલમાં પોતાનું દૂતાવાસ બંધ કરી દીધું. ત્યારથી બંને દેશો વચ્ચે કોઈ ઔપચારિક સંબંધ રહ્યો નથી. ભારતે પણ અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સરકારને સત્તાવાર રીતે માન્યતા આપી નથી. જો કે, ભારત લાંબા સમયથી અફઘાનિસ્તાન સાથે ગુપ્ત રાજદ્વારી કાર્યવાહીમાં રોકાયેલું છે. હવે, લગભગ પાંચ વર્ષના તાલિબાન શાસન પછી, વિદેશ પ્રધાન અમીર ખાન મુત્તાકી ભારતની મુલાકાતે છે. મુલાકાતના એજન્ડા વિશે જાણવા માટે અમે અફઘાન વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તાનો સંપર્ક કરવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તેમણે સંદેશાઓ કે કોલનો જવાબ આપ્યો નહીં. વિદેશ મંત્રાલયના સૂત્રો સૂચવે છે કે મુત્તાકી દિલ્હીમાં વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકર સાથે મુલાકાત કરે તેવી શક્યતા છે. બંને વચ્ચે માનવતાવાદી સહાય, વિઝા, વેપારીઓ માટે સુવિધા અને અફઘાનિસ્તાનમાં અફઘાન નાગરિકોને લગતા મુદ્દાઓ ઉઠાવવામાં આવે તેવી શક્યતા છે. ડ્રાયફ્રુટની નિકાસ, ચાબહાર-રૂટ, બંદર-લિંક, પ્રાદેશિક સુરક્ષા અને અફઘાન સરકારની આંતરરાષ્ટ્રીય માન્યતા જેવા મુદ્દાઓ પર પણ ચર્ચા થઈ શકે છે, જેમાં આતંકવાદ નિવારણ (ખાસ કરીને ટીટીપીને ધ્યાનમાં રાખીને)નો સમાવેશ થાય છે.
જેએનયુ ખાતે આંતરરાષ્ટ્રીય બાબતોના નિષ્ણાત અને સ્કૂલ ઓફ ઇન્ટરનેશનલ સ્ટડીઝના એસોસિયેટ પ્રોફેસર રાજન રાજ કહે છે કે અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સરકારે ભારત સાથે જે વાટાઘાટો શરૂ કરી છે તે ઘણી રીતે મહત્વપૂર્ણ છે. ભલે ભારતે અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સરકારને સત્તાવાર રીતે માન્યતા આપી નથી, વાટાઘાટો અને મંત્રીઓની મુલાકાતો થઈ રહી છે.
તેઓ કહે છે,” આનાથી સ્પષ્ટ સંદેશ મળે છે કે ભારત હવે તાલિબાન સરકારને ગંભીરતાથી લઈ રહ્યું છે અને તેને અફઘાનિસ્તાનની પ્રતિનિધિ સંસ્થા તરીકે માન્યતા આપી રહ્યું છે. ભારતને સમજાયું છે કે તાલિબાન લાંબા સમય સુધી અફઘાનિસ્તાનમાં રહી શકે છે, અને તેથી, તેમની સાથે વાતચીત જરૂરી છે”. “હવે એવું લાગે છે કે અફઘાનિસ્તાનમાં આંતરિક સંઘર્ષનો અંત આવી ગયો છે, તાલિબાનનું શાસન સ્વીકારાઈ ગયું છે. એક તાલિબાન સત્તામાં આવ્યું છે જે લગભગ તમામ જૂથોને એકસાથે લાવી રહ્યું છે. તે પહેલાં, હામિદ કરઝાઈની સરકાર હતી. એવું કહેવામાં આવતું હતું કે તે કાબુલના અધ્યક્ષ હતા, બીજું કંઈ નહીં. તાલિબાન દેશના બાકીના ભાગ પર નિયંત્રણ રાખતા હતા”. પ્રોફેસર ઓમૈર અનસ કહે છે કે પાછલી સરકાર અફઘાનિસ્તાનમાં લોકપ્રિય નહોતી. તે પશ્ચિમી દેશો પર ખૂબ નિર્ભર હતી. આનાથી પાકિસ્તાન જેવા પડોશી દેશોને અફઘાનિસ્તાનના આંતરિક સંઘર્ષનો ફાયદો ઉઠાવવાની મંજૂરી મળી. તાલિબાન સરકાર સત્તામાં આવી ત્યારથી, હવે આપણી પાસે એક મજબૂત અફઘાનિસ્તાન છે.