અમેરિકાના રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર કમ્પેશનેટ ઇકોનોમિક્સ (RICI)ના રિસર્ચર નાથન ફ્રાન્ઝનો નવો અભ્યાસ સામે આવ્યો છે. જેમાં ખુલાસો થયો છે કે ભારતના ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં જન્મ લેતા નવજાત બાળકોના મૃત્યુનું જોખમ સરકારી હોસ્પિટલોની સરખામણીમાં 60% વધુ છે. નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે-4 અને નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે-5ના 77 હજાર ડિલિવરી કેસનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું. જેમાં સામે આવ્યું કે પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં નવજાત મૃત્યુ દર પ્રતિ 1000માંથી 51 છે, જ્યારે સરકારી હોસ્પિટલોમાં આ આંકડો પ્રતિ 1000એ માત્ર 32નો છે. પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલ પસંદ કરતી માતાઓ વધુ સમૃદ્ધ, શિક્ષિત અને સારા પોષણવાળી હોય છે. તેમ છતાં તેમના બાળકોનું જોખમ વધુ છે. તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલો વધુ કમાણીના લોભમાં બિનજરૂરી મેડિકલ ઇન્ટરફિયરન્સ કરે છે. કોઈ જિલ્લાની સરહદની બંને બાજુએ આવેલા ગામો, જે સામાજિક-આર્થિક રીતે સમાન છે, પરંતુ વહીવટી અંતરને કારણે અલગ-અલગ હોસ્પિટલો પર નિર્ભર છે, ત્યાં નવજાત શિશુના મૃત્યુદરમાં મોટો તફાવત છે.
જ્યાં પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલો સુધી પહોંચ સરળ હોય છે, ત્યાં ડિલિવરીનો ઝુકાવ 8% વધુ પ્રાઈવેટ કેન્દ્રો તરફ થઈ જાય છે અને તેની સાથે નવજાત શિશુના મૃત્યુ 1000 દીઠ 11 સુધી વધી જાય છે.
આ તફાવત માતાઓના સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિથી નહીં, પરંતુ પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં થતી ખોટી પ્રક્રિયાઓથી પેદા થાય છે. બિહારના ખાનગી કેન્દ્રોમાં બાળકને જન્મના તરત જ પછી માતાથી અલગ કરવાની દર યુપી કરતાં પણ વધુ છે. યુપીના ગ્રામીણ જિલ્લાઓમાં જ્યાં પણ પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલનો ઉપયોગ વધ્યો, ત્યાં નવજાત મૃત્યુદર પણ સમાન રીતે વધી જાય છે. કોઈ ગામમાં પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલમાં ડિલિવરીનું પ્રમાણ માત્ર 10% વધી જાય, તો નવજાત મૃત્યુ 1000 દીઠ 3 સુધી વધી જાય છે. આશ્ચર્યની વાત એ પણ છે કે અહીંના પરિવારો અન્ય કરતા વધુ સમૃદ્ધ અને શિક્ષિત છે. યુપીની પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં જન્મના તરત જ માતા-બાળકને અલગ કરવાની દર લગભગ 35% છે, જ્યારે સરકારી હોસ્પિટલોમાં તે 25% છે. આ ‘અલગતા’ જ તે પ્રથમ પગલું છે, જેનાથી બિનજરૂરી હસ્તક્ષેપોનો સિલસિલો શરૂ થાય છે (ખોટી રીતે વોર્મર લગાવવું, અતિશય દવા, વહેલું નવડાવવું) જે સીધા નવજાત બાળકોના જીવ પર ભારે પડે છે.
ગ્રામીણ ભારતમાં પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં ડિલિવરી નવજાત શિશુઓ માટે જોખમી છે કારણ કે તે માતાઓના સ્વાસ્થ્ય પર નહીં, પરંતુ પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોની સેવાઓ વધુ કમાણીના મોડેલ પર આધારિત છે. તમામ ખામીઓ છતાં, જાહેર હોસ્પિટલમાં ડિલિવરીને વધુ કુદરતી અને સુરક્ષિત રાખવામાં આવે છે. ન બાળકને તરત અલગ કરવામાં આવે છે અને ન તો બિનજરૂરી દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. રિપોર્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે જો પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલો સરકારી હોસ્પિટલોની જેમ કામ કરવા લાગે, તો યુપી-બિહારમાં દર વર્ષે 37,000થી વધુ નવજાત શિશુઓનો જીવ બચી શકે છે. માત્ર હોસ્પિટલ બદલવાથી યુપી-બિહારમાં દર વર્ષે 1.1 લાખથી વધુ નવજાત શિશુઓનો જીવ બચી શકે છે. સૌથી સરળ સુધારો આ છે- પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોમાં બિનજરૂરી હસ્તક્ષેપ રોકો અને કમાણીનું મોડેલ ખતમ કરો.