નવી દિલ્હી
તાજેતરના ચુકાદામાં, સુપ્રીમ કોર્ટે ઠરાવ્યું છે કે ભ્રષ્ટાચાર નિવારણ કાયદા હેઠળ આવતા કોઈપણ કેસમાં એફઆઈઆર નોંધતા પહેલા કોઈપણ સરકારી કર્મચારી સામે પ્રારંભિક તપાસ કરવી જરૂરી નથી. આ સાથે, સર્વોચ્ચ અદાલતે એમ પણ કહ્યું કે ભ્રષ્ટાચાર સંબંધિત કેસોમાં, કોઈપણ આરોપીને FIR નોંધતા પહેલા પ્રારંભિક તપાસનો દાવો કરવાનો કોઈ કાનૂની અધિકાર હોઈ શકે નહીં. સુપ્રીમ કોર્ટનો આ આદેશ એ તમામ કર્મચારીઓ માટે મોટો ફટકો છે જેઓ ભ્રષ્ટાચાર સંબંધિત કેસોમાં FIR નોંધતા પહેલા પ્રાથમિક તપાસનું બહાનું બનાવીને પોતાની સામે કાર્યવાહી ટાળી રહ્યા હતા. ન્યાયાધીશ દીપાંકર દત્તા અને સંદીપ મહેતાની બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે, “એ સ્પષ્ટ છે કે ભ્રષ્ટાચારના આરોપી જાહેર સેવક સામે કેસ (એફઆઈઆર) નોંધવા માટે પ્રારંભિક તપાસ કરવી ફરજિયાત નથી. ભ્રષ્ટાચાર નિવારણ કાયદા હેઠળ આવતા કેસ સહિત અમુક શ્રેણીઓના કેસોમાં પ્રારંભિક તપાસ ઇચ્છનીય હોવા છતાં, તે આરોપીનો કાનૂની અધિકાર નથી કે ફોજદારી કેસ નોંધવા માટે જરૂરી શરત નથી.
કોર્ટે કહ્યું કે જયારે માહિતી કોઈ કોગ્નિઝેબલ ગુનો જાહેર કરે છે ત્યારે FIR પહેલાં પ્રારંભિક પૂછપરછ ફરજિયાત નથી, પરંતુ તપાસ એજન્સી માટે એ શોધવાનું જરૂરી છે કે જાહેર સેવક દ્વારા કરવામાં આવેલ ગુનો કેસના તથ્યો અને સંજોગોના આધારે કોગ્નિઝેબલ છે કે નહીં. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું, “પ્રારંભિક તપાસનો હેતુ પ્રાપ્ત માહિતીની સત્યતા ચકાસવાનો નથી, પરંતુ ફક્ત એ નક્કી કરવાનો છે કે ઉપરોક્ત માહિતી કોગ્નિઝેબલ ગુનાના આયોગને જાહેર કરે છે કે નહીં. આવી તપાસનો અવકાશ સ્વાભાવિક રીતે સાંકડો અને મર્યાદિત છે, જેથી બિનજરૂરી પજવણી અટકાવવામાં આવે અને સાથે સાથે ખાતરી કરવામાં આવે કે કોગ્નિઝેબલ ગુનાના સાચા આરોપોને મનસ્વી રીતે દબાવવામાં ન આવે. આમ, પ્રારંભિક તપાસ જરૂરી છે કે નહીં તે નક્કી કરવું દરેક કેસના તથ્યો અને સંજોગો અનુસાર બદલાશે.
ન્યાયાધીશ દત્તા અને મહેતાની બેન્ચ કર્ણાટક સરકારની અપીલ પર સુનાવણી કરી રહી હતી જેમાં હાઈકોર્ટે એક સરકારી કર્મચારી વિરુદ્ધ અપ્રમાણસર સંપત્તિના કેસમાં નોંધાયેલી FIR રદ કરવાના નિર્ણયનો વિરોધ કર્યો હતો. કર્ણાટક લોકાયુક્ત પોલીસે ભ્રષ્ટાચાર નિવારણ અધિનિયમ, ૧૯૮૮ હેઠળ, ખાસ કરીને કલમ ૧૩(૧)(બી) અને ૧૨ અને કલમ ૧૩(૨) હેઠળ અધિકારી વિરુદ્ધ એફઆઈઆર નોંધી હતી. હાઈકોર્ટે તે FIR રદ કરી દીધી હતી, ત્યારબાદ રાજ્ય સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ કરી હતી. સુનાવણી દરમિયાન, સુપ્રીમ કોર્ટે વિચાર્યું કે સરકારી કર્મચારી સામે FIR દાખલ કરતા પહેલા તપાસ જરૂરી છે કે નહીં? આરોપી અધિકારીએ આ આધારે FIR ને પડકાર્યો હતો. હવે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયથી આવા જાહેર અંતરાત્મા આઘાત પામ્યા છે.