ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંગઠન (ISRO)એ શુક્રવારે ભારતીય અવકાશ મથક (BAS)નું મોડેલ પ્રદર્શિત કર્યું. આવતીકાલે એટલે કે 23 ઓગસ્ટે રાષ્ટ્રીય અવકાશ દિવસ છે. આજે અગાઉ, દિલ્હીના ભારત મંડપમ ખાતે અવકાશ મથકનું મોડેલ પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું હતું. ભારત 2028 સુધીમાં BASનું પ્રથમ મોડ્યુલ લોન્ચ કરવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે. આ સાથે ભારત એવા દેશોની યાદીમાં જોડાશે જેમની પાસે અવકાશમાં પ્રયોગશાળા એટલે કે ઓર્બિટલ લેબોરેટરી છે. હાલમાં અવકાશમાં ફક્ત બે ઓર્બિટલ લેબ છે. પ્રથમ- આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ સ્ટેશન ISS (તે પાંચ દેશોની અવકાશ એજન્સીઓ દ્વારા સંયુક્ત રીતે ચલાવવામાં આવે છે), બીજું- ચીનનું ટિઆંગોંગ સ્પેસ સ્ટેશન.
ભારત 2035 સુધીમાં સ્ટેશનના કુલ 5 મોડ્યુલ (ભાગો) અવકાશમાં મોકલવાનું લક્ષ્ય રાખે છે. પ્રથમ મોડ્યુલ BAS-01નું વજન લગભગ 10 ટન હશે. તેને પૃથ્વીથી 450 કિલોમીટરની ઊંચાઈએ લો અર્થ ઓર્બિટ (નીચલી કક્ષા)માં સ્થાપિત કરવામાં આવશે.
ભારતીય અવકાશ મથક (BAS) લાઈફ સાયન્સ, દવા અને ગ્રહોના સંશોધન માટે કામ કરશે. માનવ સ્વાસ્થ્ય પર સૂક્ષ્મ ગુરુત્વાકર્ષણની અસરનો અભ્યાસ કરવામાં આવશે અને લાંબા ગાળાના અવકાશ રોકાણ માટેની તકનીકોનું પરીક્ષણ કરવામાં આવશે. તે અવકાશ પ્રવાસનને પણ પ્રોત્સાહન આપશે. આનાથી ભારતને વાણિજ્યિક અવકાશ ક્ષેત્રમાં એક નવી ઓળખ મળશે.
કેન્દ્રીય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી અને અવકાશ રાજ્યમંત્રી ડૉ. જીતેન્દ્ર સિંહે 11 ડિસેમ્બર, 2024ના રોજ જાહેરાત કરી હતી કે ભારત 2035 સુધીમાં પોતાનું અવકાશ મથક સ્થાપિત કરશે. તેનું નામ ‘ભારત અવકાશ મથક’ રાખવામાં આવશે. આ સાથે, 2040 સુધીમાં ચંદ્ર પર ભારતીયને મોકલવાની યોજના છે. દિલ્હીમાં એક પત્રકાર પરિષદમાં ડૉ. સિંહે જણાવ્યું હતું કે, 2025ના અંત સુધીમાં અથવા 2026ની શરૂઆતમાં પ્રથમ ભારતીય અવકાશયાત્રી ગગનયાન મિશન હેઠળ અવકાશમાં જશે. ઉપરાંત, ભારત તેના ઊંડા સમુદ્ર મિશન હેઠળ 6,000 મીટરની ઊંડાઈએ માનવીઓને મોકલવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે.
ભારતીય અવકાશયાત્રી શુભાંશુ શુક્લા અને ચાર ક્રૂ સભ્યો 25 જૂને એક્સિયમ-4 મિશન હેઠળ આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ મથક (ISS) પહોંચ્યા હતા. ત્યાં 18 દિવસ રહ્યા બાદ, તેઓ 15 જુલાઈએ પૃથ્વી પર પાછા ફર્યા. ISS ખાતે શુભાંશુએ મિશન દરમિયાન 60થી વધુ વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગોમાં ભાગ લીધો હતો. આમાં ભારતના સાત પ્રયોગોનો સમાવેશ થતો હતો. તેમણે અવકાશમાં મેથી અને મગના બીજ ઉગાડ્યા હતા. તેમણે ‘સ્પેસ માઇક્રોએલ્ગી’ પ્રયોગમાં પણ ભાગ લીધો હતો. તેમણે અવકાશમાં હાડકાના સ્વાસ્થ્ય પર પણ પ્રયોગો કર્યા હતા. 28 જૂન, 2025ના રોજ શુભાંશુએ ISSથી PM નરેન્દ્ર મોદી સાથે લાઇવ વીડિયો કોન્ફરન્સ કરી હતી.