સરકારે 3-4 સપ્ટેમ્બરના રોજ યોજાયેલી GST કાઉન્સિલની બેઠકમાં બીડી પરનો ટેક્સ ઘટાડ્યો છે. બીજી તરફ, 22 સપ્ટેમ્બરથી નવા દરો અમલમાં આવ્યા પછી, સિગારેટ અને ગુટખા જેવા ઉત્પાદનો વધુ મોંઘા થશે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ નિર્ણય અચાનક લેવામાં આવ્યો નથી, તેની પાછળ એક મોટી આર્થિક, સામાજિક અને કદાચ રાજકીય ગણતરી પણ છે.
સરકારે બીડી પરનો GST 28% થી ઘટાડીને 18% કર્યો છે. તે જ સમયે, બીડીમાં વપરાતા તેંદુના પાન પરનો GST 18% થી ઘટાડીને 5% કરવામાં આવ્યો છે. સરકારનો તર્ક છે કે 70 લાખથી વધુ લોકો બીડી ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા છે, ઊંચા કરને કારણે તેમનો રોજગાર જોખમમાં હતો. ચાલો જાણીએ કે દેશમાં સૌથી વધુ બીડીના પાનનું ઉત્પાદન કરતા રાજ્યો કયા છે…
આ દેશના સૌથી મોટા બીડી ઉત્પાદક રાજ્યો છે
- મધ્યપ્રદેશ: મધ્યપ્રદેશ તેંદુના પાનનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે. સમગ્ર દેશના લગભગ 25% તેંદુના પાન અહીંથી આવે છે, જે બીડી બનાવવામાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.
- છત્તીસગઢ: આ રાજ્ય બીજા ક્રમે છે, અને ભારતના કુલ તેંદુના પાન ઉત્પાદનમાં લગભગ 20% ફાળો આપે છે.
- ઓડિશા: આ ઉદ્યોગમાં ઓડિશાનો પણ મોટો હાથ છે, જ્યાંથી 15-20% તેંદુના પાનનું ઉત્પાદન થાય છે. અહીંના પાનને શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે.
- મહારાષ્ટ્ર: આ રાજ્ય બીડી ઉદ્યોગમાં પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ખાસ કરીને પશ્ચિમ ક્ષેત્રમાં, બીડી ઉત્પાદન લાખો લોકોને રોજગારી પૂરી પાડે છે.
- ઝારખંડ: ઝારખંડ પણ એવા રાજ્યોમાંનું એક છે જ્યાં તેંદુના પાનની ખેતી અને બીડીનું ઉત્પાદન મોટા પાયે થાય છે.
- આંધ્રપ્રદેશ: અહીં પણ બીડીનું ઉત્પાદન એક પરંપરાગત ઉદ્યોગ છે, જેમાં ખાસ કરીને મહિલાઓ સામેલ છે.
- રાજસ્થાન: રાજસ્થાનના દક્ષિણ અને પૂર્વીય ભાગોમાં તેંડુના પાન પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે, જેના કારણે અહીં પણ બીડી ઉદ્યોગ ફૂલીફાલી રહ્યો છે.
- ગુજરાત: ગુજરાત રાજ્ય બીડીના પાન ઉત્પાદન માટે પણ જાણીતું છે.
તમાકુના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત ટોચ પર
જો તમાકુના ઉત્પાદનની વાત કરીએ તો, ગુજરાત તેમાં પ્રથમ ક્રમે છે. તમાકુનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્રમાં થાય છે. તમાકુના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત રાજ્યનો હિસ્સો 41% છે. આંધ્રપ્રદેશ બીજા સ્થાને છે જ્યાં દેશના 22% તમાકુનું ઉત્પાદન થાય છે. આ ઉપરાંત, કર્ણાટક 16% હિસ્સા સાથે ત્રીજા ક્રમે છે.
બીડી: 7.2 કરોડ લોકોની આદત
બીડી સસ્તી અને સરળ દેખાઈ શકે છે, પરંતુ તેની પાછળ અબજોનો વ્યવસાય છુપાયેલો છે. આ ઉદ્યોગ દેશભરમાં લગભગ 7.2 કરોડ લોકોની આદત બની ગયો છે અને લગભગ 70 લાખ લોકોને રોજગાર પૂરો પાડે છે. આ ઉદ્યોગની વિશેષતા એ છે કે તે મોટાભાગે કુટીર અથવા ઘરગથ્થુ સ્તરે ચાલે છે. લાખો મહિલાઓ ઘરે બેઠા બીડી બનાવે છે પરંતુ તેમને ખૂબ ઓછી મજૂરી મળે છે.
સિગારેટ અને ગુટખા પર ટેક્સ વધ્યો
બીડી સસ્તી થઈ ગઈ છે, ત્યારે સિગારેટ અને ગુટખા જેવા ઉત્પાદનો પર GST 28% થી વધારીને 40% કરવામાં આવ્યો છે. જોકે, આ નવા દર 22 સપ્ટેમ્બરથી લાગુ થશે. બીડી ભલે સસ્તી થઈ ગઈ હોય, પરંતુ સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ તે સિગારેટ કરતાં વધુ ખતરનાક છે. બીડીમાં ન તો ફિલ્ટર હોય છે, ન તો તેના પેકેજિંગ પર કોઈ કડક ચેતવણી હોય છે.