માનસરોવર તળાવ અને રાક્ષસ તળાવ કૈલાશ પર્વતની તળેટીમાં આવેલા છે. તેમનું સ્થાન અને પર્યાવરણ સમાન હોવા છતાં, બંને વચ્ચે ઘણા તફાવત છે. એક જ જગ્યાએ હોવા છતાં, માનસરોવર તળાવ અને રાક્ષસ તળાવ વચ્ચે એટલો તફાવત છે કે વૈજ્ઞાનિકો પણ આશ્ચર્યચકિત થઈ જાય છે. આ વર્ષે 30 જૂનથી કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા શરૂ થવા જઈ રહી છે. કૈલાશ દર્શનની સાથે આ યાત્રા દરમિયાન લોકો માનસરોવર તળાવ અને રાક્ષસ તળાવની પણ મુલાકાત લે છે. આ બંને તળાવો 2-3 કિલોમીટરના અંતરે આવેલા છે અને બંનેનું વાતાવરણ સમાન છે. આમ છતાં, રાક્ષસ તળાવ અને માનસરોવર તળાવ વચ્ચે ઘણા તફાવતો જોઈ શકાય છે. તિબેટના લોકો રાક્ષસ તળાવને શાપિત તળાવ અને માનસરોવરને પવિત્ર તળાવ માને છે. હિન્દુ ધર્મમાં પણ આ જ માન્યતા છે. જોકે, વૈજ્ઞાનિકો માટે એ જિજ્ઞાસાનો વિષય છે કે સમાન પરિસ્થિતિઓ હોવા છતાં આ બે તળાવો કેમ અલગ છે. ચાલો માનસરોવર તળાવ અને રાક્ષસ તળાવ સાથે જોડાયેલા રહસ્ય અને તફાવત વિશે જાણીએ.
દેવતાઓનું સ્નાન સ્થળ અને રાક્ષસોનું નિવાસસ્થાન છે. માનસરોવર તળાવનું પાણી મીઠું અને પીવાલાયક છે. રાક્ષસ તળાવનું પાણી ખૂબ ખારું છે અને પીવાલાયક નથી. આ તળાવ હિમાલયમાંથી વહેતા પાણીના પ્રવાહોથી બનેલું છે. આ તળાવ બરફ પીગળીને અને ભૂગર્ભજળમાંથી બને છે. આ તળાવનો રંગ સ્પષ્ટ અને વાદળી છે. રાક્ષસ તળાવનું પાણી ઘેરો વાદળી છે અને વારંવાર રંગ બદલે છે. આ તળાવ પૂજા, સ્નાન અને ધ્યાન માટે પ્રખ્યાત છે. રાક્ષસ તળાવ ફક્ત દૂરથી જ જોઈ શકાય છે, તેની નજીક જઈને અહીં સ્નાન કરવાની મનાઈ છે. માનસરોવર તળાવમાં માછલીઓ અને અન્ય જળચર પ્રાણીઓ જોવા મળે છે. રાક્ષસ તળાવમાં કોઈ જળચર જીવ જોવા મળતો નથી. તેની આસપાસ કોઈ વનસ્પતિ નથી. તે શિવ-પાર્વતી, બ્રહ્મા, સકારાત્મકતા, શાંતિ અને સૂર્ય સાથે સંબંધિત છે. તે નકારાત્મકતા, અશુદ્ધતા, અંધકાર, ચંદ્ર અને રાવણ સાથે સંબંધિત છે.
કૈલાશ માનસરોવર યાત્રા દરમિયાન લોકો માનસરોવર તળાવ પાસે ધ્યાન કરે છે અને અહીં પૂજા કરે છે. આ તળાવનું પાણી પીવા માટે લોકો કતારમાં ઉભા રહે છે. તે જ સમયે, કોઈ પણ રાક્ષસ તળાવની ખૂબ નજીક જતું નથી. રાક્ષસ તાલનું પાણી મનને ખૂબ જ તોફાની અને પરેશાન કરનારું માનવામાં આવે છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં, માનસરોવર તળાવ પ્રકાશનું પ્રતીક છે અને રાક્ષસ તળાવ અંધકારનું પ્રતીક છે. હિન્દુ ધર્મ અનુસાર, માનસરોવર તળાવ ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતીનું તળાવ છે. જ્યારે રાક્ષસ તળાવને રાવણ સાથે સંબંધિત માનવામાં આવે છે. તેથી રાક્ષસ તળાવને રાવણ તળાવ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. માનસરોવર તળાવની મધ્યમાં કોઈ ટાપુઓ નથી જ્યારે રાક્ષસ તળાવ પાસે ડોલા, દોશરબા, લચાટો નામના ટાપુઓ છે.
માનસરોવર તળાવ અને રાક્ષસ તળાવ એક જ વાતાવરણમાં અને એક જ ઊંચાઈ પર હોવા છતાં સંપૂર્ણપણે અલગ છે. પ્રાચીન કાળથી, લોકો જાણવા માંગતા હતા કે આ બે તળાવો એક જ જગ્યાએ હોવા છતાં આટલા અલગ કેમ છે. જોકે, આજ સુધી કોઈની પાસે આનો જવાબ નથી, વિજ્ઞાન પણ આ રહસ્ય ઉકેલી શક્યું નથી. બૌદ્ધ અને હિન્દુ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં, રાક્ષસ તળાવને આસુરી શક્તિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે અને માનસરોવર તળાવને દૈવી શક્તિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે, પરંતુ ત્યાં પણ આ જવાબ સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટ નથી કે તેમની વચ્ચે આટલો તફાવત કેમ છે. હિન્દુ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં લખેલું છે કે રાવણે રાક્ષસ તળાવમાં ડૂબકી લગાવી હતી અને આ તળાવ પાસે ભગવાન શિવની પૂજા કરી હતી. રાવણ આ પાણીમાં સ્નાન કરવાને કારણે, રાક્ષસ તળાવ નકારાત્મક શક્તિઓથી ભરાઈ ગયું. ભલે વિજ્ઞાન ધાર્મિક ગ્રંથોમાં દર્શાવલ તથ્યોને સ્વીકારતું નથી, પરંતુ વિજ્ઞાન પણ એ જવાબ આપી શક્યું નથી કે માનસરોવર અને રાક્ષસ તળાવ એક જ જગ્યાએ હોવા છતાં વચ્ચે આટલો તફાવત કેમ છે.