આપણે નફરતના બજારમાં પ્રેમની દુકાન ખોલવી પડશે કારણ કે આ નફરતનો, હિંસાનો દેશ નથી, પ્રેમનો દેશ છે : રાહુલ ગાંધી
ભરૂચ
રાહુલ ગાંધી, સાંસદ અને કોંગ્રેસના ભૂતપૂર્વ અધ્યક્ષ, ‘ભારત જોડો ન્યાય યાત્રા’ દરમિયાન ગુજરાતના ભરૂચમાં જનતાને સંબોધિત કરી.વિશાળ જનમેદનીને સંબોધતા રાહુલ ગાંધીએ કહ્યું- ગયા વર્ષે અમે કન્યાકુમારીથી કાશ્મીર સુધી ‘ભારત જોડો યાત્રા’ કરી હતી. 4,000 કિલોમીટર ચાલીને… બીચથી શરૂ કરીને હિમાલય સુધી ગયો. ગરમી, વરસાદ, બરફ… બધું જોયું અને રસ્તામાં હજારો લોકો સાથે વાત કરી. યાત્રાની અંદરથી, ભીડમાંથી એક ખૂબ જ સરસ, સુંદર સૂત્ર આવ્યું, આપણે નફરતના બજારમાં પ્રેમની દુકાન ખોલવી પડશે કારણ કે આ નફરતનો દેશ નથી, હિંસાનો નથી… પ્રેમનો દેશ છે. પરંતુ બીજેપી અને આરએસએસના લોકો જ્યાં જાય છે ત્યાં ભાઈને ભાઈ સાથે લડાવે છે અને નફરત ફેલાવે છે. તેથી તે વિચારધારાઓની લડાઈ છે.પહેલી યાત્રામાં ઘણા બધા લોકો આવ્યા, ગુજરાતના લોકો પગપાળા ચાલ્યા. તેઓ અમને કહે છે – જુઓ, તમે પ્રવાસ કર્યો પણ ગુજરાત ન આવ્યા… તમે ‘કેમ છો’ ના કહ્યું. મણિપુરના લોકોએ કહ્યું, ઓડિશાના લોકોએ કહ્યું કે તમે તેને દક્ષિણથી ઉત્તરમાં બદલ્યું, તમારે તેને પૂર્વથી પશ્ચિમમાં બદલવું જોઈએ. તેથી અમે સંમત થયા, આજે હું તમારી સામે અહીં હાજર છું. હવે અહીં આદિવાસી ભાઈઓ, ગરીબ લોકો… વિવિધ વર્ગના લોકો છે. શું અહીં કોઈ આદિવાસી યુવક છે? તમે આવો, તમારું નામ શું છે? (શ્રી રાહુલ ગાંધીએ ભીડમાં હાજર એક યુવકને કહ્યું) અહીં બેસો, ભાઈ અહીં આવો. તો મને કહો – દેશમાં આદિવાસીઓની વસ્તી કેટલી છે? ભારતમાં કેટલા આદિવાસીઓ છે? (યુવાન બોલ્યો – સાહેબ… તેમાંના વધુ છે અને મૂળ રહેવાસીઓ છે, આદિવાસીઓ માટે તમે કહ્યું પાણી, જંગલ અને જમીન) ના ભાઈ, પ્રશ્નનો જવાબ આપો… આ સીધો નથી, પ્રશ્ન છે. સ્પષ્ટ – ભારતમાં આદિવાસીઓ વિશે. વસ્તી કેટલી છે? જો તમને ખબર ન હોય તો કહો – ખબર નથી (30 ટકા યુવકે કહ્યું) ના, 30 ટકા નહીં… ભારતમાં આદિવાસીઓ 8 ટકા છે. આ નંબર યાદ રાખો. તો જો તમારી વસ્તી 8 ટકા છે, તો લઘુત્તમ હિસ્સો કેટલો હોવો જોઈએ? (યુવાએ કહ્યું જો તે 8 ટકા હોય તો બંધારણ મુજબ તે 8 ટકા છે) તો ઓછામાં ઓછું… જો તમે ન્યૂનતમ કરો, તમારી વસ્તી 8 ટકા છે, તો તમારી ભાગીદારી પણ 8 ટકા હોવી જોઈએ, સાચું કે ખોટું? (એમ્બ્યુલન્સનો અવાજ સાંભળીને શ્રી રાહુલ ગાંધીએ કહ્યું, એમ્બ્યુલન્સને બહાર કાઢો… ભાઈ, રસ્તો બનાવો) તો તમારી ભાગીદારી 8 ટકા છે. સારું, કેટલા પછાત છે? ભારતમાં કેટલા પછાત લોકો છે? 50 ટકા. દલિતો 15 ટકા, લઘુમતીઓ 15 ટકા, ગરીબ સામાન્ય જાતિના લોકો 5 ટકા છે. તો તે બધું ઉમેરો અને તે 90 ટકા થઈ જશે… બરાબર ને? પણ હવે હું આદિવાસીઓની વાત કરું છું.ભારતની સૌથી મોટી કંપનીઓની યાદી મેળવો, 200 સૌથી મોટી કંપનીઓ જે ભારતની સંપત્તિને નિયંત્રિત કરે છે. તમે નામ તો સાંભળ્યા જ હશે. નંબર વન પર કોણ? (ભીડે કહ્યું – અદાણી) અદાણી; બીજા નંબરે કોણ છે? (ભીડે કહ્યું- અંબાણી); તમે જાણો છો, તમે નામો જાણો છો… ત્યાં 200 છે. તેમના માલિકોની યાદીમાં આદિવાસીઓના કેટલા નામ છે, એક નામ? (ભીડે કહ્યું – એક નામ નથી) એક નામ નથી. મોટા મીડિયા રિપોર્ટરોની યાદીમાં, મીડિયા કંપનીઓમાં કેટલા આદિવાસીઓ છે? (ભીડે કહ્યું કોઈ નહિ), શું તમે ક્યારેય ટીવી પર પછાત વર્ગમાંથી કોઈને જોયો છે, શું તમે ક્યારેય કોઈ આદિવાસી જોયો છે, કોઈ દલિત જોયો છે? (લોકોએ કહ્યું – જોયું નથી), તો પછી 200 સૌથી મોટી કંપનીઓમાંથી 90 ટકામાંથી કોઈ વ્યક્તિ નથી. મીડિયામાં 90 ટકા માણસ તો નથી ને? તમે ખાનગી હોસ્પિટલમાં જાઓ છો, સર્જરી થાય છે, તમે પૈસા આપો છો, તમે લાખો રૂપિયા આપો છો, તમે તમારા ખિસ્સામાંથી ચૂકવો છો, ખરું ને? (ભીડે કહ્યું- હા તેઓ આપે છે); ખાનગી હોસ્પિટલોના માલિકોમાં કેટલા આદિવાસીઓ છે? (ભીડે કહ્યું – કોઈ નહીં); કેટલા પછાત છે, કેટલા દલિત છે, કેટલા ગરીબ સામાન્ય જાતિના છે? (ભીડે કહ્યું ત્યાં કોઈ નથી), ઠીક છે.કોલેજ-યુનિવર્સિટી વિશે વાત કરીએ. મોટી ખાનગી કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓ છે, તેના માલિકો કેટલા આદિવાસીઓ છે? (ભીડ કોઈએ કહ્યું નહીં); કેટલા દલિત, કેટલા પછાત લોકો (ભીડે કંઈ કહ્યું નહિ); તો તમે ક્યાં છો? તમે 8 ટકા છો. પછાત – 50 ટકા, દલિત 15 ટકા, લઘુમતી 15 ટકા. તમારી વસ્તી 90 ટકા છે, તમે ક્યાં છો, તમારી ભાગીદારી ક્યાં છે? ન તો તમે કોર્પોરેટમાં છો, ન તમે મીડિયામાં છો, ન તમે ખાનગી હોસ્પિટલો ચલાવો છો, ન તમે ખાનગી કોલેજો-યુનિવર્સિટીઓ ચલાવો છો.ત્યારે તમે કહેશો કે ઠીક ભાઈ, આપણા લોકો નોકરશાહીમાં છે, આપણા લોકો નોકરશાહીમાં છે. ભારત સરકાર 90 લોકો દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે, જે તમામ IAS અધિકારીઓ છે. મેં તેમની યાદી કાઢી. જેઓ ભારતના બજેટનું વિતરણ કરે છે. મતલબ કે આ રોડ પૈસા આવે છે.સાચું, તેઓ નિર્ણયો લે છે, નેશનલ હાઈવે બને છે, ત્યાં તેઓ નક્કી કરે છે કે ભાઈ, આટલા પૈસા અમે ગુજરાતના નેશનલ હાઈવેમાં રોકીશું. આટલું સેનામાં જશે, આટલું સ્વાસ્થ્ય માટે જશે, આ 90 લોકો લે છે નિર્ણય. નરેન્દ્ર મોદી નથી લેતા, આ 90 લોકો કરે છે. તેમની વચ્ચે કેટલા આદિવાસીઓ છે? મેં તપાસ કરી, એક વ્યક્તિ છે, તેને ખૂણામાં બેસાડી રાખવામાં આવ્યો છે અને જો ભારત સરકાર બજેટમાં 100 રૂપિયા ખર્ચ કરે છે, તો આદિવાસી અધિકારીનો હિસ્સો કેટલા રૂપિયા છે, મને કહો કેટલા? કેટલુ? 3 ટકા કે 1 ટકા? જો 100 રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે તો આદિવાસી અધિકારી દસ પૈસા ખર્ચે છે. 100 માંથી દસ પૈસા તમારા છે અને તમારી વસ્તીના 8 ટકા છે.
ભાઈ, જ્યારે અદાણીને જમીન મળે છે ત્યારે કોની જમીન મળે છે? પછી તમારો નંબરવાંધો છે. જ્યારે જમીન લેવાની વાત આવે છે, ત્યારે તમને બધાની સામે લાઇનમાં ઉભા કરવામાં આવશે.તેઓ આપે છે અને જ્યારે ભાગ લેવાનો સમય આવે છે, ત્યારે તેઓ તેમને પાછળ ઊભા કરે છે. (મિસ્ટર રાહુલ ગાંધી સાથે કારમાં બેઠેલા યુવકે કહ્યું- અહીં કેવડિયામાં પણ (જમીન)લીધું છે, સર). કોંગ્રેસ પાર્ટીએ જમીન સંપાદનનો કાયદો આપ્યો હતો, બજાર દર કરતાં ચાર ગણો.કરતાં વધુ પૈસા મળવા જોઈએ. તમને ત્યાં કેટલું વળતર મળ્યું (યુવાન બોલ્યો – સાહેબ અહીંપરંતુ પહેલા તેમની જમીન છીનવી લીધી, હવે તેઓ તેમને રોજગાર માટે લારી અને ઘોડા પણ આપતા નથી અનેજેઓ વળતર આપે છે, તેઓ બહુ ઓછું આપે છે અને અહીં આદિવાસીઓને તેમના લેણાં નથી મળતા.તેને જીવવા યોગ્ય પણ છોડશો નહીં). તો તમારું પાણી, તમારું જંગલ, તમારી જમીનચાલો તેને ઉપાડીએ અને લઈ જઈએ. તેઓ તમને કહે છે – ભાઈ, વિકાસ થશે અને પછી જ્યારે તમે જોશોહા, તમને દેશમાં ક્યાંય પણ ભાગીદારી મળતી નથી. તમારે આ પ્રશ્નો પૂછવા જોઈએ,વિકાસ કોના માટે થઈ રહ્યો છે? શું આ 90 ટકા માટે થઈ રહ્યું છે કે બે-ત્રણ ટકા માટે થઈ રહ્યું છે?અબજોપતિઓ સાથે આ થઈ રહ્યું છે, અદાણી-અંબાણી સાથે આવું થઈ રહ્યું છે?સારું, તે એક નવી વસ્તુ લઈને આવ્યો. તમને શું કહેવાય, તમારા સમાજને શું કહેવાય?કહેવાય છે, તમે કોણ છો – આદિવાસી, ખરું ને? આદિવાસી શબ્દનો અર્થ શું છેમતલબ ભારતની જમીનનો પ્રથમ માલિક. અર્થ, જ્યારે અહીં કોઈ ન હતું,જ્યારે જંગલ હતું ત્યારે પણ આદિવાસીઓ અહીં ભારતના માલિક હતા, તેઓ સમાન હતા. હવે આ શબ્દતેનો અર્થ શું છે કે જો આદિવાસીઓ ભારતના પ્રથમ માલિક હતા તો ભારતઆદિવાસી લોકોને ભાગીદારી મળવી જોઈએ. તેમની જમીન, તેમના પાણી, તેમના જંગલતેમને મળવું જોઈએ. તેનો અર્થ આ છે, આ શબ્દનો અર્થ છે. જ્યારે હું તમને જોઉં છુંહું આદિવાસી કહું છું, હું તમને કહું છું કે ભાઈ, આ દેશમાં તેની જમીન પ્રથમ આવે છે.તે તમારો હતો અને આ જમીન, પાણી અને જંગલનો અધિકાર તમારો છે. આ શબ્દનો અર્થ છે.વનવાસી એટલે શું?વનવાસી એટલે જેઓ જંગલમાં રહે છે, તેમને અમુક હક્કો છે. જેઓ વનવાસી છે, ભાજપ તમને વનવાસી કહે છે, તમને આદિવાસી નથી કહેતો, ખરું. તેમના ભાષણો જુઓ, વનવાસીઓ આ બધું કહે છે. તેઓએ તમારું નામ કેમ બદલ્યું, કારણ કે તેઓ તમને અધિકાર આપવા માંગતા નથી અને તેઓ ઈચ્છે છે કે તેઓ તમને વનવાસી કહે અને ધીમે ધીમે ભારતમાં જંગલો ખતમ થઈ જશે અને પછી જ્યારે જંગલો ખતમ થઈ જશે ત્યારે તેઓ તમને કહેશે ભાઈ, તમે વનવાસી છો, પણ જંગલ નથી. તેથી જંગલ ગયું, પાણી ગયું, તે બળી ગયું, તમે હવે ક્યાંય નથી. તો આ વિચારમાં તફાવત છે.હવે તમે જ કહો કે આગળનો રસ્તો શું છે. પહેલા હું તમને યાદ કરાવી દઉંહું ઇચ્છું છું કે PESA કાયદો હોય, જમીન સંપાદન બિલ હોય, પછી ભલે તે હોય
આદિજાતિ કાયદો હોય, કોંગ્રેસ પાર્ટીએ આ ત્રણેય ઐતિહાસિક કામો તમારી સાથે કર્યા છે.તમારા માટે કરવામાં આવ્યા હતા અને હું તમને અહીં ખાતરી આપવા માંગુ છું. સૌ પ્રથમ તેતમે આદિવાસી છો, તમે વનવાસી નથી અને પાણી અને જમીન પર તમારો અધિકાર છે.જંગલ તમારું છે અને કોંગ્રેસ પાર્ટી તમારા માટે અને અમારી પાસે જે જમીન છે તે મેળવશેઅધિગ્રહણ વિધેયકનો કાયદો અમલમાં આવ્યો, વન અધિકાર ધારો અમલમાં આવ્યો, અમેફરીથી યોગ્ય રીતે અમલ કરશે અને તમને જમીન મળવી જોઈએ, જે તમારી છેતે સાચું છે, અમે તે તમને સોંપીશું.હવે બીજી બાબત ભાગીદારીની છે. પહેલું પગલું એ છે કે આ 90 ટકા કોણ છે જેમને દેશમાં ભાગીદારી નથી આપવામાં આવી રહી, તેઓ કેટલા છે અને કોણ છે. શું તમને ક્યારેય ઈજા થઈ છે, શું તમને ક્યારેય તમારા હાથ કે પગમાં ઈજા થઈ છે (શ્રી રાહુલ ગાંધીએ યુવકને પૂછ્યું) (યુવકે કહ્યું – હા, છે). હોસ્પિટલ ગયા (યુવાન બોલ્યો- હા, હું ગયો છું). ડૉક્ટરે કહ્યું, ભાઈ, ઈજા છે, તો એક્સ-રે કરાવીએ. શા માટે એક્સ-રે કરવામાં આવે છે (યુવકે કહ્યું – આંતરિક ઘા જાણવા). તો બધા જાણે છે કે ભારતમાં ગરીબોના દિલમાં ઘા છે, ખરું. દરેક વ્યક્તિ જાણે છે કે અદાણી, અંબાણી જેવા લોકોની 16 લાખ કરોડ રૂપિયાની લોન માફ કરવામાં આવી છે. ખેડૂતોની લોન માફ નથી થઈ, આદિવાસીઓની લોન માફ નથી થઈ એ બધા જાણે છે.પરંતુ આ ડેટાનો યુગ છે, 21મી સદી છે, કોઈને ખબર નથી કે ઈજા કેવી રીતે થઈ રહી છે, કેટલું નુકસાન થઈ રહ્યું છે અને કોને થઈ રહ્યું છે. મેં તેને પૂછ્યું, આદિવાસી એક યુવાન, બુદ્ધિશાળી છોકરો છે, મેં તેને પૂછ્યું – ભાઈ, દેશમાં કેટલા આદિવાસી છે? જવાબ આપી શક્યા નથી અને ના-ના, તે તમારી ભૂલ નથી, તમને કહેવામાં આવ્યું નથી. તેઓ તમને જણાવવા માંગતા નથી કે તમે કેટલા છો? તેઓ પછાત લોકો, દલિતો અને આદિવાસીઓને કહેવા માંગતા નથી, નહીં તો તેઓને સમસ્યાનો સામનો કરવો પડશે, તેઓ ડરે છે. તમે શેનાથી ડરો છો? ગણતરીથી ડરો છો.