ચારધામ યાત્રા ભાગ -૪ : બદ્રીનાથ
સ્ટોરી : પ્રફુલ પરીખ
બદ્રી એટલે બોર :”જો જાયે બદરી વો ન આયે ઓદરી”એટલે કે જે વ્યક્તિ બદ્રીનાથના દર્શન કરી લે છે જીવનમાં તેને માતાના ગર્ભમાં બીજી વખત આવવું પડતું નથી: બદ્રીનાથની મૂર્તિ શાલીગ્રામ શિલામાંથી અને તેમાં ભગવાન ધ્યાનમુદ્રામાં દેખાય છે
વિશેષતા: બદ્રીનાથ ધામ સૃષ્ટિનું આઠમું વૈકુંઠધામ, મંદિરના કપાટ બંધ થાય ત્યારે એક દીપ જે છ મહિના પછી પણ કપાટ ખુલે ત્યારે પણ પ્રજવલિત જ જોવા મળે છે,શિયાળાની મોસમમાં જ્યારે મંદિર છ મહિના બંધ રહે છે ત્યારે ભગવાન દેવ શ્રી નારદ ખુદ મંદિરની પૂજા કરે છે
બદ્રીનાથમાં આવેલું માણા ભારતનું છેલ્લું ગામ કહેવાતું હતું જે નરેન્દ્ર મોદીએ પ્રથમ કર્યું
માણા ગામમાં છેલ્લે સ્વર્ગ રોહણ માર્ગનો દરવાજો છે જે દ્વારથી પાંડવો સ્વર્ગ ગયા હતા પરંતુ કહેવાય છે કે યુધિષ્ઠિર એક જ પુષ્પક વિમાન દ્વારા સ્વર્ગ ગયા હતા બાકી બધા પાંડવોના શરીર સ્વર્ગમાં રસ્તામાં જતા જ ઓગળી ગયા હતા
અમદાવાદ
ચારધામ યાત્રા કી જય.ગંગોત્રી, યમુનોત્રી,બદ્રીનાથ અને કેદારનાથની દિવ્યયાત્રા એટલે સ્વર્ગની ચારધામ યાત્રા !.મહાન પુણ્ય યાત્રા સંકટોથી ભરપૂર ચારધામ યાત્રાનું જીવનમાં ઘણું જ મહત્વ: યાત્રા કઠિન છે પણ ભવના બંધનો તોડી મોક્ષ આપનારી ચારધામ યાત્રા.શાસ્ત્રો અનુસાર ચારધામના દર્શન કરવાથી વ્યક્તિના તમામ પાપોનો નાશ થાય છે અને વ્યક્તિ જન્મ- મરણના ચક્રમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે.
ટેમ્પો ટ્રાવેલના ચાલક મજાકિયા અને હસમુખો સ્વભાવ એવા વિમલકુમારજીએ ગંગોત્રીના દર્શન બાદ ૧૨૦ કી.મી ઉત્તર કાશી જતા કાશી વિશ્વનાથ મંદિરના દર્શન અમે સૌ યાત્રીઓએ કર્યા.૪૫૦૦ ફીટ પીપલ કોટીમાં રાત્રિ રોકાણ કરી બીજા દિવસે સવારે જોષીમઠ થઈ બદ્રીનાથ પહોંચ્યા હતા.
બદ્રીનાથ ભગવાનના મંદિરમાં દર્શન કર્યા અને બધા સાથે ભેગા થઈ તર્પણ વિધિ કરાવી અને ગરમ પાણીના તપ્ત કુંડમાં સ્નાન કર્યું હતું.
ઉત્તરકાશી કળિયુગની કાશી,શ્રી કાશી વિશ્વનાથ મંદિર
સ્કંદપુરાણના કેદારખંડમાં ભગવાન આશુતોષે ઉત્તરકાશીને કળિયુગની કાશી કહીને સંબોધન કર્યું છે. કળિયુગમાં તેમના પરિવાર અને તમામ તીર્થસ્થાનો અને કાશી સાથે, તેઓ જ્યાં બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક અલૌકિક સ્વયંભુ લિંગ સ્થિત છે, તે સ્થાન પર નિવાસ કરશે, એટલે કે, તેઓ સંપૂર્ણ રીતે નિવાસ કરશે ઉત્તરકાશી.ભગવાન કાશી વિશ્વનાથ મંદિરમાં અનાદિ કાળથી શાશ્વત સમાધિમાં લીન છે.પથ્થરનું શિવલિંગ 56 સેમી ઊંચું અને ઘડિયાળની દિશામાં છે. ગર્ભગૃહમાં ભગવાન ગજાનન અને માતા પાર્વતી શિવલિંગની સામે બિરાજમાન છે, બહારના ગર્ભગૃહમાં નંદીજી વાહનના રૂપમાં રાહ જોઈ રહ્યા છે. હાલના મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર 1857માં તેહરી ગઢવાલની પત્ની રાણી ખાનેતી દેવીએ તત્કાલીન રાજા શ્રી સુદર્શન શાહે કરાવ્યો હતો. આ મંદિર કટ્યુરી શૈલીમાં પથ્થરોથી બનાવવામાં આવ્યું છે.વિશ્વનાથ મંદિર ઉપરાંત અન્ય મંદિરો પણ મંદિરના પ્રાંગણમાં આવેલા છે.
મંદિરની સામે એક વિશાળ ત્રિશૂળ છે. પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, આ ત્રિશૂળનો ઉપયોગ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ અને અન્ય દેવતાઓએ દેવતાઓ અને દાનવો વચ્ચેના યુદ્ધમાં રાક્ષસોને મારવા માટે કર્યો હતો. ત્યારથી આ શક્તિ સ્તંભ અહીં હાજર છે. આ ત્રિશૂળ 19.5 ફૂટ ઊંચું છે. આ ઉત્તરાખંડના સૌથી જૂના ધાર્મિક પ્રતીકોમાંથી એક છે. આ ત્રિશૂળ પર તિબેટીયન ભાષામાં શિલાલેખ છે જે ભારત અને તિબેટ વચ્ચે સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનના સૂચક છે. નાગા વંશની વંશાવળી પણ ત્રિશૂળ પર અંકિત છે. સિંહદ્વારમાં ભગવાન ગણેશ દુંડિરાજની પ્રાચીન મૂર્તિ સ્થાપિત છે. મંદિર પરિસરમાં સાક્ષી ગોપાલ અને માર્કંડેય ઋષિના મંદિરો પણ આવેલા છે. દંતકથા અનુસાર, ઋષિ માર્કંડેયનું અવસાન નાની ઉંમરે થયું હતું.શાપિત હતા. તે મંદિરમાં જ તપ કરી રહ્યો હતો, જ્યારે મૃત્યુના દેવતા યમરાજ તેનો પ્રાણ લેવા માટે આવ્યા ત્યારે તેણે જઈને ઋષિ વિશ્વનાથજીને ગળે લગાડ્યા. તેમનો પ્રેમ અને ભક્તિ જોઈ ભગવાન ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા અને યમરાજને ખાલી હાથે પાછા મોકલ્યા. માર્કંડેયજીનું ટૂંકું જીવન વૃદ્ધાવસ્થામાં ફેરવાઈ ગયું. એવું માનવામાં આવે છે કે આના કારણે શિશ્ન દક્ષિણ તરફ વળેલું હોય છે. દર વર્ષે, મહાશિવરાત્રીના તહેવાર પર, યુગલો સંતાન પ્રાપ્તિ માટે અને તેમની વિશેષ મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે તેલના દીવા પ્રગટાવે છે અને રાત સુધી ઊભા રહીને ચાર કલાક સુધી શ્રી કાશી વિશ્વનાથજીની પૂજા, અભિષેક, આરતી અને પૂજા કરે છે. આ પ્રાચીન દિવાલ પરંપરા આજે પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. સમગ્ર ઉત્તરકાશી અને ઉત્તરાખંડના દેવી-દેવતાઓ, સાપ, યક્ષ અને કિન્નરો, અછારી-માતૃઓ અને મનુષ્યો વર્ષભર ભગવાન કાશી વિશ્વનાથના દર્શન કરવા આતુર રહે છે. દર વર્ષે મકરસંક્રાંતિના અવસરે, સેંકડો દેવ ડોલીઓ અને દેવ પ્રતિક (નિશાનો, પાંડવોના શસ્ત્રો) બ્રહ્મ મુહૂર્તમાં ગંગા સ્નાન કર્યા પછી, પ્રથમ કાશી વિશ્વનાથની મુલાકાત લે છે અને તેમની શક્તિઓનું પુણ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.મહાશિવરાત્રી, ભગવાન કાશી વિશ્વનાથનો મહાન તહેવાર, અહીં દર વર્ષે વિશાળ, દિવ્ય અને ભવ્ય સ્વરૂપમાં ઉજવવામાં આવે છે. 3 ઉત્તરકાશી ભગવાન પરશુરામ અને વિશ્વ વિખ્યાત આદિગુરુ શંકરાચાર્ય, સ્વામી તપોવન, સ્વામી નારાયણ, જગ્ગી વાસુદેવ, મહર્ષિ મહેશ યોગી અને આચાર્ય શ્રી રામ સહિત અનેક દેવતાઓ અને ઋષિઓની તપસ્યા રહી છે.
ભગવાન વિષ્ણુના આ મંદિરનું નામ ‘બદ્રીનાથ’ કેવી રીતે પડ્યું?
આ મંદિરની વાર્તામાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, જ્યારે ભગવાન વિષ્ણુ યોગધ્યાન મુદ્રામાં તપસ્યા કરી રહ્યાં હતા ત્યારે અતિશય હિમપ્રપાત થવા લાગ્યો. ભગવાન હિમમાં ડૂબી ગયા હતા. તેમની આ દશાને જોઈ માતા લક્ષ્મીનું હૃદય કંપી ઉઠ્યું અને તેમણે ભગવાનની નજીક ઊભા રહીને એક બોર(બદરી) વૃક્ષ નું રૂપ લઈ લીધું અને બરફને પોતાની પર ઝીલવા લાગ્યા.માતા લક્ષ્મી ભગવાન વિષ્ણુ તાપ, ઠંડી અને વરસાદથી બચાવવા માટે કઠોર તપસ્યા કરવા લાગ્યા. ઘણા વર્ષો બાદ ભગવાને પોતાનું તપ પૂર્ણ કર્યું ત્યારે જોયું કે, લક્ષ્મીજી બરફથી ઢંકાયેલા પડ્યાં છે. ત્યારે તેમણે માતા લક્ષ્મીનું તપ જોઈને કહ્યું કે, ‘તમે પણ મારી સાથે બરાબર તપ કર્યું છે, એટલે આજથી આ ધામ પર તમને મારી સાથે પૂજવામાં આવશે અને તમે મારી રક્ષા બદરી વૃક્ષના રૂપમાં કરી છે એટલે મને આજથી બદ્રીના નાથ અર્થાત બદ્રીનાથ તરીકે ઓળખવામાં આવશે.’ અહીં જે સ્થાન પર ભગવાને તપ કર્યું હતું તે આજે તપ્ત કુંડના નામથી પ્રખ્યાત છે અને તપના પ્રતાપે આજે પણ કુંડમાંથી ગરમ પાણી અવિરત ચાલુ રહે છે.સાક્ષાત ભગવાનનું સ્વરૂપ ધારણ કરેલ એવા નર અને નારાયણ પર્વતની વચ્ચે બદ્રીનાથ મંદિર આવેલું છે. બદ્રીનાથ ધામને સૃષ્ટિનું આઠમું વૈકુંઠ માનવામાં આવે છે. મંદિરના કપાટ જ્યારે બંધ કરવામાં આવે છે ત્યારે એક દીપ કરવામાં આવે છે ત્યારબાદ જ્યારે મંદિરના કપાટ ખુલે છે ત્યારે એ દીપ પ્રજવલિત જ જોવા મળે છે.શિયાળાની મોસમમાં જ્યારે મંદિર છ મહિના બંધ રહે છે ત્યારે ભગવાન દેવ શ્રી નારદ ખુદ મંદિરની પૂજા કરે છે.
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, જ્યારે ગંગા નદી ધરતી પર અવતરિત થઈ ત્યારે તે 12 ધારાઓમાં વહેંચાઈ ગઈ. આ જગ્યાએ વહેતી ધારા અલકનંદા નામે જાણીતી બની અને અહીં બદ્રીનાથના રૂપમાં ભગવાન વિષ્ણુનું નિવાસ બન્યું.ચાર ધામ પૈકીના એક સુપ્રસિદ્ધ બદ્રીનાથના મંદિરને આમ તો બદ્રીનારાણયણ મંદિરના નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિવાળું અત્યારનું મંદિર 3133 મીટરની ઉંચાઈ પર છે અને માનવામાં આવે છે કે, આઠમી સદીમાં આદિ શંકરાચાર્યે તેનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું. મંદિરની પશ્ચિમમાં 27 કિલોમીટર દૂર આવેલા બદ્રિનાથ શિખરની ઉંચાઈ 7138 મીટર છે. આ સ્થાન પંચ-બદરીમાંથી એક બદ્રી છે. ઉત્તરાખંડમાં પંચ બદરી, પંચ કેદાર તથા પંચ પ્રયાગ પૌરાણિક દૃષ્ટથી તથા હિન્દુ ધર્મની રીતે ખૂબ મહત્વૂપૂર્ણ છે. આ મંદિરમાં નર-નારાયણ વિગ્રહની પૂજા થાય છે અને અખંડ દિવો પ્રજ્વલિત છે, જે અચળ જ્ઞાનજ્યોતિનું પ્રતીક છે.બદ્રીનાથની મૂર્તિ શાલીગ્રામ શિલામાંથી બનેલી છે અને તેમાં ભગવાન ધ્યાનમુદ્રામાં દેખાય છે. કહેવામાં આવે છે કે, આ મૂર્તિ દેવતાઓએ નારદકુંડમાંથી નીકળીને સ્થાપિત કરી હતી અને સિદ્ધ ઋષિ-મુનિઓ તેના મુખ્ય અર્ચક હતા.બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રભાવ વધ્યો ત્યારે તેમણે આને બુદ્ધની મૂર્તિ માનીને પૂજા કરવાનું શરૂ કર્યું. કહેવામાં આવે છે કે, શંકરાચાર્યની પ્રચાર યાત્રા વખતે બૌદ્ધ લોકો તિબેટ ભાગી ગયા અને ત્યારે મૂર્તિને અલકનંદામાં ફેંકતા ગયા. ત્યારે શંકરાયાર્યે મૂર્તિને નદીમાંથી બહાર કાઢીને ફરી એકવાર તેની સ્થાપના કરી. એવું પણ કહેવામાં આવે છે કે, ત્યારબાદ મૂર્તિ ફરી એકવાર સ્થાનાંતરિત થઈ ગઈ અને રામાનુજાચાર્યે તેને તપ્તકુંડમાંથી કાઢીને ફરી સ્થાપના કરી.
બદ્રીનાથ ધામ વિશે બીજી વાર્તા કહે છે કે નર અને નારાયણ; ધરમને બે પુત્રો હતા જેઓ તેમનો આશ્રમ સ્થાપવા ઈચ્છતા હતા. અને તેઓ તેમના ધાર્મિક આધારને હિમાલયના ઉંચા પર્વતોની વચ્ચે કોઈક સૌહાર્દપૂર્ણ સ્થળે વિસ્તારવા માંગતા હતા. નર અને નારાયણ વાસ્તવમાં બે આધુનિક હિમાલય પર્વતમાળાના પૌરાણિક નામો છે.એવું કહેવાય છે કે જ્યારે તે પોતાના આશ્રમ માટે યોગ્ય જગ્યા શોધી રહ્યા હતા ત્યારે તેણે પંચ બદ્રીના અન્ય ચાર સ્થળો જેમ કે બ્રિધા બદ્રી, ધ્યાન બદ્રી,યોગ બદ્રી અને ભવિષ્ય બદ્રી પર નજર નાખી. અંતે અલકનંદા નદીની પાછળ એક ગરમ અને ઠંડુ ઝરણું મળ્યું અને તેનું નામ બદ્રી વિશાલ રાખવામાં આવ્યું. આ રીતે બદ્રીનાથ ધામ અસ્તિત્વમાં આવ્યું.
આ ધામની કહેવત છે કે જો જાયે બદરી વો ન આયે ઓદરી એટલે કે જે વ્યક્તિ બદ્રીનાથના દર્શન કરી લે છે જીવનમાં તેને માતાના ગર્ભમાં બીજી વખત આવવું પડતું નથી. પ્રાણી જન્મ અને મૃત્યુના ચક્રથી મુક્ત થઈ જાય છે. “બદ્રી સદ્રર્શમ તિર્થમ, ના ભૂતો ના ભવિષ્યિતિ” એટલે કે બદ્રીનાથ જેવું સ્થાન મૃત્યુલોકમાં ના પહેલા હતું અને ના ભવિષ્યમાં થશે. માનવામાં આવે છે કે ભગવાન વિષ્ણુ અહીંયા બિગ્રહ રૂપમાં તપસ્યારત હતા બદ્રીનાથ ના દિવ્ય દર્શન કરવાથી સંતો નો અનુભવ છે કે ભગવાન વિષ્ણુના વિગ્રહને એકધારું નિહાળવાથી એવી અનુભૂતિ થાય છે કે આપણી સમક્ષ સાક્ષાત ભગવાન વિષ્ણુ છે અને મન આનંદથી ભાવવિભોર થઈ જાય છે.કહેવાય છે કે 8મી સદી સુધી આ મંદિર એક બૌદ્ધ મઠ હતું. પછી આદિ શંકરાચાર્ય એ તેને વિષ્ણુ મંદિરમાં ફેરવી નાખ્યું.
નરેન્દ્ર મોદીએ માણા ગામ ભારતનું પ્રથમ ગામ કર્યું અને તેનું રહસ્ય
ઉત્તરાખંડનું ચમોલી જિલ્લામાં બદ્રીનાથથી ત્રણ કી.મી.દૂર એક એવું ગામ જ્યાં રહીને લોકો અમીર થઈ જાય છે તે માણા ગામ.ભારતનું છેલ્લું ગામ હતું કારણકે ચીનના તિબેટની સરહદ છે પરંતુ નરેન્દ્ર મોદીએ ભારતનું પ્રથમ ગામ માણા કર્યું.લોકો કહે છે કે જે કોઈપણ આ ગામમાં જાય છે, એના બધા પાપ તો ધોવાય જ છે સાથે સાથે ત્યાં રહેનારા અમીર પણ થઈ જાય છે !
ભારત ના આ છેલ્લા ગામમાં માણિક શાહ નામનો વેપારી રહેતો હતો, જે એક શિવ ભક્ત પણ હતો. એક વાર વેપાર માટે આવતા જતા દરમિયાન કેટલાક લુંટારાઓએ તેને લુંટીને ગળું કાપી મારી નાખ્યો હતો.માણિકની ભક્તિ એટલી પ્રચંડ હતી કે કપાયેલું ગળુ પણ શિવના નામનો જાપ કરતુ હતું. આવી ભક્તિ જોઈને સ્વયં શિવ પ્રગટ થયા અને માણિકના શરીર પર વરાહ એટલે કે ભુંડનું માથુ જોડી તેને જીવતો કરી દીધો. એટલું જ નહીં પણ તેની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને એવું વરદાન પણ આપ્યું કે જે કોઈપણ માણા ગામમાં આવશે તેની ગરિબી દુર થશે અને તે અમીર થઈ જશે. એ દિવસથી માણા ગામમાં શિવના રુપમાં મણિભદ્રની પુજા થાય છે.
વ્યાસ ગુફા
માણા ગામમાં સરસ્વતી નદીના કિનારે બદ્રીનાથથી માત્ર 5 કિમી દુર વ્યાસ ગુફા અને ગણેશ ગુફા પણ છે. કહેવાય છે કે અહીં બેઠીને વેદ વ્યાસે ગણેશજીને મહાભારત સંભળાવી હતી, જે ગણેશજી એ પોતાના હાથે લખી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે વેદ વ્યાસે અહીં મહાભારત સાથે 18 પુરાણ, બ્રહ્મ સૂત્ર અને ચારેય વેદોની રચના કરી હતી. આ ગુફાની છત પણ પુસ્તકના પેજના આકારમાં છે.
ભીમ પુલ
માણાથી થોડે આગળ જતા જ ભીમ પુલ આવે છે.કહેવાય છે કે પાંડવો જ્યારે રાજ પાટ છોડીને સ્વર્ગ તરફ જતા હતા ત્યારે માણા ગામથી નિકળ્યા હતા. રસ્તામા એક ઝરણું દ્રૌપદી પાર કરી શકી નહોતી તેથી પાંડવોમાં સૌથી તાકાતવર ભીમ એ મોટો પત્થર ફેંકી પુલ બનાવ્યો હતો.
તપ્ત કુંડ
બદ્રીનાથ મંદિરની થોડે નીચે ગરમ પાણીના કેટલાય કુંડ છે. કહેવાય છે કે અગ્નિ દેવતાનો અહીં વાસ છે. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણથી જોઈએ તો પાણી ગરમ હોવાનું કારણ અહીંના પહાડોમાં મળેલા સલ્ફરને લીધે છે. બહાર ગમે તેટલી ઠંડી હોય, પણ આ કુંડનું પાણી હંમેશા 55 ડિગ્રી પર જ રહે છે. આખા દેશમાંથી શ્રધ્ધાળુઓ આ પાણીમાં ડુબકી લગાવે છે. લોકોનુ માનવું છે કે તપ્ત કુંડમાં સ્નાન કરવાથી શરીરની સ્કિન સમસ્યા દૂર થાય છે.