આતિશીએ કહ્યું, ‘અમે પહેલા જ કહ્યું છે કે જો જરૂર પડશે તો કેજરીવાલ જેલમાંથી સરકાર ચલાવશે : જાણો કાયદો શું કહે છે ?..

દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. ગુરુવારે બે કલાકની પૂછપરછ બાદ EDએ તેની ધરપકડ કરી હતી. દિલ્હીના કથિત દારૂ કૌભાંડ સાથે જોડાયેલા મની લોન્ડરિંગ કેસમાં સીએમ કેજરીવાલની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. અરવિંદ કેજરીવાલની પદ પર રહેતા ધરપકડ કરવામાં આવી હોય. તેમની પહેલાં, તે જ વર્ષે, ઝારખંડના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય પ્રધાન હેમંત સોરેનની પણ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તેમની ધરપકડ પહેલા તેમણે રાજીનામું આપી દીધું હતું.

આમ આદમી પાર્ટીએ સીએમ કેજરીવાલની ધરપકડને ‘રાજકીય કાવતરું’ ગણાવ્યું છે. તમામ વિરોધ પક્ષોએ પણ તેને ખોટું ગણાવ્યું છે. જોકે દિલ્હી સરકારના મંત્રી આતિશીએ કહ્યું કે અરવિંદ કેજરીવાલ દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી હતા, છે અને રહેશે. આતિશીએ કહ્યું, ‘અમે પહેલા જ કહ્યું છે કે જો જરૂર પડશે તો કેજરીવાલ જેલમાંથી સરકાર ચલાવશે. તેઓ જેલમાંથી સરકાર ચલાવી શકે છે અને કોઈ નિયમ તેમને આમ કરતા રોકી શકે નહીં. તેમને દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યા નથી, તેથી તેઓ દિલ્હીના મુખ્ય પ્રધાન રહેશે.

અગાઉ ગયા વર્ષે નવેમ્બરમાં જ્યારે EDએ કેજરીવાલને પહેલું સમન્સ જાહેર કર્યું હતું ત્યારે આમ આદમી પાર્ટીના નેતાઓએ પણ તેમની ધરપકડની આશંકા વ્યક્ત કરી હતી. તે સમયે પણ પાર્ટીના નેતાઓએ કહ્યું હતું કે કેજરીવાલ જેલમાંથી જ સરકાર ચલાવશે.

શું આવું થઈ શકે?
જેલમાંથી સરકાર ચલાવવી થોડી અતાર્કિક લાગે છે, પરંતુ મુખ્યમંત્રીને આમ કરતા રોકી શકે એવો કોઈ કાયદો કે નિયમ નથી. તેમ છતાં કેજરીવાલ માટે જેલમાંથી સરકાર ચલાવવી મુશ્કેલ છે. વાસ્તવમાં જ્યારે પણ કોઇ કેદી તરીકે આવે છે ત્યારે તેણે ત્યાં જેલ મેન્યુઅલનું પાલન કરવું પડે છે.

જેલમાં દરેક કામ વ્યવસ્થિત રીતે થાય છે. જેલ મેન્યુઅલ મુજબ જેલમાં દરેક કેદીને તેના સંબંધીઓ અથવા મિત્રોને અઠવાડિયામાં બે વાર મળવાની છૂટ છે. દરેક મીટીંગનો સમય પણ અડધો કલાકનો છે. આટલું જ નહીં, જેલમાં બંધ નેતા ચૂંટણી લડી શકે છે અને ગૃહની કાર્યવાહીમાં પણ ભાગ લઈ શકે છે, પરંતુ ત્યાં કોઈપણ પ્રકારની બેઠક યોજી શકે નહીં. EDએ જાન્યુઆરીમાં હેમંત સોરેનની ધરપકડ કરી ત્યારે PMLA કોર્ટે તેમને વિશ્વાસ મતમાં ભાગ લેવાની મંજૂરી આપી હતી.

આ સિવાય કેદી જ્યાં સુધી જેલમાં હોય છે ત્યાં સુધી તેની ઘણી બધી ગતિવિધિઓ કોર્ટના આદેશ પર નિર્ભર હોય છે. કેદી તેના વકીલ દ્વારા કોઈપણ કાયદાકીય દસ્તાવેજ પર સહી કરી શકે છે. પરંતુ કોઈપણ સરકારી દસ્તાવેજ પર સહી કરવા માટે કોર્ટની મંજૂરી લેવી પડશે.

શું કેજરીવાલ રાજીનામું આપશે?
અરવિંદ કેજરીવાલ હજુ મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપવા માટે બંધાયેલા નથી. તેઓ પોતાની મરજીથી રાજીનામું આપે તો અલગ વાત છે. અને પછી કોઈ નવા મુખ્યમંત્રી બને છે. 1951ના લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમમાં ક્યાંય એવો ઉલ્લેખ નથી કે કોઈપણ મુખ્યમંત્રી, મંત્રી, સાંસદ કે ધારાસભ્ય જો જેલમાં જાય તો તેણે રાજીનામું આપવું પડશે.

કાયદા અનુસાર, મુખ્યમંત્રીને ત્યારે જ ગેરલાયક ઠેરવી શકાય છે જો તે કોઈ કેસમાં દોષિત સાબિત થાય. આ કેસમાં કેજરીવાલને હજુ સુધી દોષી ઠેરવવામાં આવ્યા નથી. હાલમાં જ તેની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. જો કે, જો અરવિંદ કેજરીવાલ રાજીનામું નહીં આપે તો દિલ્હીમાં બંધારણીય કટોકટીનો ભય છે. કારણ કે તેના જેલમાં રહેવાથી સરકારી કામમાં અડચણ આવી શકે છે.

કેજરીવાલ રાજીનામું આપે તો પણ તેઓ ધારાસભ્ય જ રહેશે. કારણ કે લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ મુજબ ધારાસભ્ય કે સાંસદને ત્યારે જ ગેરલાયક ઠરાવી શકાય છે જ્યારે તેને ફોજદારી કેસમાં બે વર્ષ કે તેથી વધુની સજા થઈ હોય.જોકે, દિલ્હી વિધાનસભાના અધ્યક્ષ રામનિવાસ ગોયલ સહિત આમ આદમી પાર્ટીના નેતાઓનું કહેવું છે કે કેજરીવાલ રાજીનામું આપશે નહીં.

શું કોઈને પદ પરથી દૂર કરી શકાય?
અત્યારે આવું થવાની કોઈ શક્યતા નથી. મુખ્યમંત્રીને પદ પરથી હટાવવા માટે ગૃહમાં અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવવી જરૂરી છે. પરંતુ અવિશ્વાસની દરખાસ્ત પણ એવી સ્થિતિમાં લાવવામાં આવે છે જ્યારે એવું લાગે છે કે સરકારે બહુમતી ગુમાવી દીધી છે. જોકે, દિલ્હી વિધાનસભામાં આમ આદમી પાર્ટીની 70માંથી 62 સીટો છે.

તેમ છતાં, માની લઈએ કે કેજરીવાલ સરકાર સામે ગૃહમાં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવામાં આવે તો તેનું રાજીનામું લગભગ નિશ્ચિત છે. આવી સ્થિતિમાં જ્યાં સુધી કેજરીવાલ પોતે ઈચ્છે નહીં ત્યાં સુધી તેમને મુખ્યમંત્રી પદ પરથી હટાવી શકાય નહીં.

પરંતુ કેજરીવાલની ધરપકડ શા માટે?
ED દિલ્હી સરકારની એક્સાઇઝ પોલિસી 2021-22માં કથિત કૌભાંડમાં મની લોન્ડરિંગની તપાસ કરી રહી છે. આને દારૂનું કૌભાંડ પણ કહેવાય છે. જુલાઈ 2022 માં, દિલ્હીના તત્કાલિન મુખ્ય સચિવે એલજી વીકે સક્સેનાને રિપોર્ટ સોંપ્યો હતો. જેમાં એક્સાઇઝ પોલિસીમાં ગેરરીતિના આક્ષેપો કરવામાં આવ્યા હતા. આ મામલે પહેલા CBIએ કેસ નોંધ્યો અને પછી EDએ.

દિલ્હીના તત્કાલિન ડેપ્યુટી સીએમ મનીષ સિસોદિયાની ગયા વર્ષે 26 ફેબ્રુઆરીએ દારૂના આ કથિત કૌભાંડમાં ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ 4 ઓક્ટોબરે આમ આદમી પાર્ટીના રાજ્યસભા સાંસદ સંજય સિંહની પણ ED દ્વારા ધરપકડ કરવામાં આવી હતી. ગયા વર્ષે જ 2 નવેમ્બરે EDએ કેજરીવાલને પહેલું સમન્સ મોકલ્યું હતું. , પરંતુ કેજરીવાલ હાજર થયા નથી.

ગુરુવારે દિલ્હી હાઈકોર્ટે કેજરીવાલની ધરપકડ પર રોક લગાવવાની અરજી ફગાવી દીધી હતી. EDની ટીમ ગુરુવારે સાંજે 7 વાગ્યે સીએમના નિવાસસ્થાને પહોંચી હતી અને બે કલાકની પૂછપરછ બાદ તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

તો શું મુખ્યમંત્રીની ધરપકડ થઈ શકે?
બંધારણના અનુચ્છેદ 361 હેઠળ રાષ્ટ્રપતિ કે રાજ્યપાલ જ્યાં સુધી હોદ્દા પર હોય ત્યાં સુધી તેમની ધરપકડ કરી શકાતી નથી કે અટકાયત પણ કરી શકાતી નથી. કોઈ કોર્ટ પણ તેની સામે કોઈ આદેશ આપી શકે નહીં.

પરંતુ વડાપ્રધાન, મુખ્યમંત્રી, મંત્રી, સાંસદ કે ધારાસભ્યને આવી છૂટ નથી. સિવિલ પ્રોસિજર કોડની કલમ 135 હેઠળ વડા પ્રધાન, કેન્દ્રીય પ્રધાનો, લોકસભા અને રાજ્યસભાના સભ્યો, મુખ્ય પ્રધાન, વિધાનસભા અને વિધાન પરિષદના સભ્યોને માત્ર સિવિલ કેસમાં ધરપકડમાંથી મુક્તિ આપવામાં આવે છે. ફોજદારી કેસોમાં નહીં.કારણ કે, ED કથિત દારૂ કૌભાંડમાં મની લોન્ડરિંગની તપાસ કરી રહી છે અને તે ફોજદારી કેસ છે. જેના કારણે સીએમ કેજરીવાલની ધરપકડ કરવામાં આવી છે.

હવે આગળ શું?
અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડના કલાકો પહેલા જ તેના વકીલો સુપ્રીમ કોર્ટ પહોંચ્યા હતા. તેણે ધરપકડને પડકારી છે.કેજરીવાલના વકીલોએ સુપ્રીમ કોર્ટના રજિસ્ટ્રારને ગુરૂવારે રાત્રે જ સુનાવણી હાથ ધરવાની અપીલ કરી હતી. જોકે, આવું થઈ શક્યું નહીં.

હવે શુક્રવારે કેજરીવાલના વકીલો આ મામલાને સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ રજૂ કરશે. તે પછી જ સ્પષ્ટ થશે કે સુપ્રીમ કોર્ટ આની સુનાવણી કરશે કે નહીં. જો સુપ્રીમ કોર્ટ સુનાવણી કરે અને કેજરીવાલને રાહત મળે તો તેમને મુક્ત કરી શકાય. પરંતુ જો કોર્ટનો નિર્ણય તેની વિરુદ્ધ જશે તો તેણે જેલમાં રહેવું પડશે.