ગુજરાતના ખેડા જિલ્લાના કપડવંજ તાલુકામાં વાત્રક નદીના કાંઠે આવેલું ઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિર, જેને સ્થાનિક લોકો ઊંટડિયા મહાદેવ તરીકે પણ ઓળખે છે, એક પ્રાચીન અને આધ્યાત્મિક મહત્વ ધરાવતું શિવ મંદિર છે. લગભગ 2000 વર્ષ જૂનું આ મંદિર શિવભક્તો માટે એક અદ્વિતીય યાત્રાધામ છે, જેનું શિવલિંગ સ્વયંભૂ (સ્વયં પ્રગટ) હોવાની માન્યતા છે. લોકકથાઓ અનુસાર, આ સ્થળે મહામુનિ જાબાલિએ શિવજીની ઉગ્ર તપસ્યા કરી હતી, જેનાથી પ્રસન્ન થઈ ભગવાન શિવે તેમને દર્શન આપ્યાં હતાં.
આ ઘટનાથી આ મંદિરનું નામ ઉત્કંઠેશ્વર પડ્યું, જે ઋષિની શિવ પ્રત્યેની તીવ્ર ઉત્કંઠા (ઝંખના)નું પ્રતીક છે.ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિરનું મહત્વ એટલું વિશેષ છે કે એવું મનાય છે કે ચારધામ (બદ્રીનાથ, દ્વારકા, પુરી, રામેશ્વરમ) અને 12 જ્યોતિર્લિંગોની યાત્રા પણ આ મંદિરની મુલાકાત વિના અધૂરી ગણાય છે. એવી પણ લોકવાયકા છે કે આ મંદિરનું શિવલિંગ ઋષિ જાબાલિ દ્વારા કાશીથી લાવવામાં આવ્યું હતું, અને આ શિવલિંગનો મસ્તક ભાગ અહીં, કટી ભાગ કાશીમાં અને ચરણ ભાગ પશુપતિનાથમાં હોવાનું મનાય છે. આજે પણ હરદ્વારમાં ગંગાસ્નાન દરમિયાન ભક્તો “જય ઉત્કંઠેશ્વર”નો નાદ કરે છે, જે આ મંદિરની આધ્યાત્મિક શક્તિનો પુરાવો છે.મંદિરનું સ્થાન વાત્રક નદીના કાંઠે છે, જે પૂર્વે કાશ્યપગંગા તરીકે ઓળખાતી હતી. આ નદીના વહેતા પાણીની વચ્ચે દેવડુંગરી નામનું એક નાનું ટેકરું આવેલું છે, જેને લોકો જાબાલિ ઋષિની સમાધિ તરીકે ઓળખે છે.
આ દેવડુંગરી મંદિર ખાસ કરીને શ્રાવણ માસ દરમિયાન ભક્તોની ભીડથી ઉભરાઈ જાય છે, અને એવું મનાય છે કે આ ડુંગરી પૂરના સમયે પણ અડીખમ રહે છે, જે ભગવાન શિવની દૈવી શક્તિનું પ્રતીક છે.મંદિરની રચના અને વિશેષતાઓઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિર શિખરબદ્ધ રચના ધરાવે છે અને તેનું પ્રવેશદ્વાર વાત્રક નદીના તટ પર આવેલું છે. મંદિરમાં પ્રવેશવા માટે 108 પગથિયાંની સીડી ઉતરવી પડે છે, જે ચૂનાના મોટા પથ્થરો પર બાંધવામાં આવી છે. મંદિરની નજીક ઋષિ જાબાલિની પ્રતિમા આવેલી છે, જે ભક્તોની શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર છે. આ સ્થળે ઊંટ સવારીની પ્રથા પણ પ્રચલિત છે, જેના કારણે આ મંદિરને “ઊંટડિયા મહાદેવ” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
ખાસ કરીને બાળકોના વાળ ઉતરાવવાની બાધા (મુંડન સંસ્કાર) અહીં કરવામાં આવે છે, જે ભક્તો માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.આ મંદિરની આધ્યાત્મિક ઊર્જા અને શાંત વાતાવરણ દરેક ભક્તને મંત્રમુગ્ધ કરે છે. ખાસ કરીને શ્રાવણ માસમાં, જ્યારે શિવભક્તો મહાદેવની આરાધના માટે દેશભરમાંથી ઉમટી પડે છે, ત્યારે અહીં હજારો ભક્તોની ભીડ જોવા મળે છે. આ સમયે શિવ આરાધના, ભજન-કીર્તન અને મહાપૂજાના કાર્યક્રમો થાય છે, જે આ સ્થળને શિવમય બનાવી દે છે.શા માટે ઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવની યાત્રા અનિવાર્ય છે?ઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિરની મુલાકાત લેવી એ ફક્ત ધાર્મિક યાત્રા જ નથી, પરંતુ એક આધ્યાત્મિક અનુભવ પણ છે. આ સ્થળની શાંતિ, પ્રકૃતિનું સૌંદર્ય અને શિવજીની દૈવી ઉપસ્થિતિ ભક્તોને એક અલગ જ આનંદની અનુભૂતિ કરાવે છે.
એવું મનાય છે કે અહીં દર્શન કરવાથી ભક્તોની મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે અને આધ્યાત્મિક શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે.આ મંદિરની એક વિશેષતા એ પણ છે કે તે ગુજરાતના અન્ય પ્રસિદ્ધ યાત્રાધામોની જેમ ભવ્ય સ્થાપત્ય ધરાવે છે, પરંતુ તેની સરળતા અને આધ્યાત્મિક વાતાવરણ તેને અનન્ય બનાવે છે. મંદિરની આસપાસનું કુદરતી સૌંદર્ય, વાત્રક નદીનું શાંત વહેતું પાણી અને દેવડુંગરીનું રહસ્યમય વાતાવરણ આ સ્થળને પર્યટન અને ધર્મનું સંગમ બનાવે છે.કેવી રીતે પહોંચવું?ઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિર અમદાવાદથી માત્ર 65 કિલોમીટર દૂર આવેલું છે, જે લગભગ 51 મિનિટની ડ્રાઇવથી પહોંચી શકાય છે. આ ઉપરાંત, કપડવંજથી 17 કિલોમીટર અને દહેગામથી 22 કિલોમીટરના અંતરે આ મંદિર આવેલું છે. નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન નડિયાદ અને આણંદ છે, જ્યાંથી સરળતાથી રોડ માર્ગે મંદિર સુધી પહોંચી શકાય છે.શ્રાવણ માસમાં ખાસ આકર્ષણશ્રાવણ માસ દરમિયાન આ મંદિર ભક્તોની ભીડથી ઉભરાઈ જાય છે. આ સમયે અહીં શિવભક્તો શિવલિંગ પર જળાભિષેક, રુદ્રાભિષેક અને મહાપૂજા જેવી વિધિઓ કરે છે. દરેક રવિવારે અને શ્રાવણના સોમવારે અહીં ખાસ પૂજાઓનું આયોજન થાય છે, જેમાં હજારો ભક્તો ભાગ લે છે. આ ઉપરાંત, મંદિરની આસપાસનું વાતાવરણ શિવ ભજનો અને ભક્તિના નાદથી ગુંજી ઉઠે છે.નજીકના અન્ય યાત્રાધામોઉત્કંઠેશ્વર મહાદેવ મંદિરની મુલાકાત દરમિયાન તમે ખેડા જિલ્લાના અન્ય પ્રસિદ્ધ યાત્રાધામોની પણ મુલાકાત લઈ શકો છો, જેમ કે:ગળતેશ્વર મહાદેવ મંદિર: ડાકોરથી 10-12 કિલોમીટર દૂર, મહી અને ગળતી નદીના સંગમ પર આવેલું 12મી સદીનું આ પ્રાચીન શિવ મંદિર પોતાની ભુમિજા સ્થાપત્ય શૈલી માટે જાણીતું છે.ડાકોરનું રણછોડજી મંદિર: ભગવાન કૃષ્ણનું આ પ્રસિદ્ધ મંદિર ઉત્કંઠેશ્વરથી થોડે જ દૂર આવેલું છે, જે લાખો ભક્તોને આકર્ષે છે.શું લેવું અને શું કરવું?પૂજા સામગ્રી: શિવલિંગ પર જળ, દૂધ, બિલ્વપત્ર અને ધતૂરો ચઢાવવા માટે સાથે લઈ જાઓ.ઊંટ સવારી: મંદિરની આસપાસ ઊંટ સવારીનો આનંદ માણો, જે ખાસ કરીને બાળકો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે.દેવડુંગરી દર્શન: વાત્રક નદીની વચ્ચે આવેલી દેવડુંગરીની મુલાકાત લો અને તેની રહસ્યમય શાંતિનો અનુભવ કરો.ફોટોગ્રાફી: મંદિરની આસપાસનું કુદરતી સૌંદર્ય અને નદીનું શાંત વાતાવરણ ફોટોગ્રાફી માટે આદર્શ છે.